24.07.2025 (Caucasian Journal). რა კავშირია განათლებასა და დემოკრატიას შორის? რატომ არის ევროკავშირის წევრობა მნიშვნელოვანი განათლებისთვის?
კავკასიურ ჟურნალს აქვს იშვიათი შესაძლებლობა, დაუსვას ეს და სხვა კითხვები სიურ ბერგანს, ევროპის ერთ-ერთ წამყვან განათლების პოლიტიკოსს. მანამდე, ის ორ ათწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში წარმოადგენდა ევროპის საბჭოს ბოლონიის პროცესის შემდგომი განვითარების ჯგუფში, თავმჯდომარეობდა სტრუქტურული რეფორმების სამუშაო ჯგუფებს და გახლდათ ისტორიული მნიშვნელობის ლისაბონის აღიარების კონვენციის მთავარი ავტორი.
▶ In English: ინგლისური ვერსია წაიკითხეთ აქ.
იხილეთ ვიდეო ინტერვიუ ან წაიკითხეთ სტატია.
სიურ ბერგანი: „არ მგონია, რომ კარგი განათლების გარეშე დემოკრატია შესაძლებელია“
ალექსანდრე კაფკა, კავკასიური ჟურნალის მთავარი რედაქტორი: დღეს ჩვენი სპეციალური სტუმარი გახლავთ დოქტორი სიურ ბერგანი, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში ხელმძღვანელობდა ევროპის საბჭოს განათლების დეპარტამენტს და უმნიშვნელოვანესი როლი შეასრულა ევროპული უმაღლესი განათლების პოლიტიკის ფორმირებაში. მანამდე, ის ორ ათწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში წარმოადგენდა ევროპის საბჭოს ბოლონიის პროცესის შემდგომი განვითარების ჯგუფში, თავმჯდომარეობდა სტრუქტურული რეფორმების სამუშაო ჯგუფებს და გახლდათ ისტორიული მნიშვნელობის ლისაბონის აღიარების კონვენციის მთავარი ავტორი.
მაშ ასე, დოქტორო ბერგან, მოგესალმებით კავკასიურ ჟურნალში!
სიურ ბერგანი: დიდი მადლობა.
აკ: მთავარი კითხვა საკმაოდ მარტივია. რას ნიშნავს ევროკავშირის სრულუფლებიანი წევრობა განათლების შესაძლებლობების კუთხით? მაგალითად, საქართველო უკვე არის ევროპული უმაღლესი განათლების სივრცის წევრი და აქვს წვდომა Erasmus+-ზე. რა დამატებით ღირებულებას იღებენ ქვეყნები ევროკავშირის სრულუფლებიანი წევრობით?
სბ: მე საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში ვხელმძღვანელობდი ევროპის საბჭოს (CoE) განათლების დეპარტამენტს. ახლა პენსიაზე ვარ, ამიტომ ვსაუბრობ, როგორც დამოუკიდებელი პირი და არა ევროპის საბჭოს სახელით, და ევროპის საბჭო, რა თქმა უნდა, უფრო ფართო ორგანიზაციაა, ვიდრე ევროკავშირი, 46 წევრით, რომელთა შორის სამხრეთ კავკასიის სამივე ქვეყანა შედის.
თუ ყოველდღიურ ცხოვრებაში არსებულ უპირატესობებზე მკითხავთ, ვფიქრობ, განათლება ერთ-ერთი იმ სფეროთაგანია, რომელშიც ფართო ევროპული თანამშრომლობა, იქნება ეს ევროკავშირის თუ ევროპული უმაღლესი განათლების სივრცის ფარგლებში, საკმაოდ განვითარებულია. ასე რომ, ვფიქრობ, არსებობს მრავალი შესაძლებლობა ევროკავშირის ისეთი პროგრამებით, როგორიცაა Erasmus+, მათ შორის სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებიდან სტუდენტებისა და პერსონალისთვის. მაგრამ ყოველდღიურ დონეზე, შესაძლოა, დაუყოვნებლივ ვერ იგრძნოთ განსხვავება, ყოველ შემთხვევაში, უმაღლეს განათლებაში.
პოპულიზმი მიდრეკილია, შეამციროს ან ეჭვქვეშ დააყენოს იმ შეხედულების მნიშვნელობა, რომლის თანახმადაც საზოგადოებრივი გადაწყვეტილებები აკადემიურ ცოდნას უნდა ეფუძნებოდეს.
მე წარმოშობით ნორვეგიიდან ვარ და ნორვეგია ვალდებულია, დაემორჩილოს ევროკავშირის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს, თუმცა თავად ამ გადაწყვეტილებების მიღებაში არ მონაწილეობს. თუ თქვენ ევროპული თანამშრომლობის ერთგული ხართ, იქნება ეს ევროპის საბჭოს თუ ევროკავშირის ფარგლებში, თქვენ გსურთ, რომ სწორედ გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში იყოთ ჩართული.
ვფიქრობ, უპირატესობები ნაკლებადაა ყოველდღიურ დონეზე, ვიდრე პოლიტიკისა და გადაწყვეტილებების მიღების დონეზე: ევროკავშირის განათლების კომიტეტი, რომელიც დაკომპლექტებულია სამინისტროების ოფიციალური პირებით, კოორდინაციას უწევს პოლიტიკას ისე, რომ იგი არ მოიცავს ქვეყნებს, რომლებიც არ არიან ევროკავშირის წევრები ან მასთან მჭიდროდ დაკავშირებულნი.
ასე რომ, არ მგონია, განსხვავება პირველივე დღეს დაინახოთ, მაგრამ პირველივე წელს ან ათ წელიწადში, დიახ, ვფიქრობ, რომ დაინახავთ.
აკ: თქვენი აზრით, იზიარებს თუ არა ყველა ევროპული წევრი სახელმწიფო ერთსა და იმავე ღირებულებებს ერთნაირი ხარისხით? და რამდენად მნიშვნელოვანია ეს თანმიმდევრულობა? მიმაჩნია, რომ თქვენ სწორედ ის ადამიანი ხართ, ვისაც ეს უნდა ვკითხო.
სბ: მოკლე პასუხია: დიახ და არა. ვფიქრობ, უნდა განვასხვავოთ ის, რასაც ისინი შეუერთდნენ, დეკლარაციებისა და პოლიტიკის კუთხით, და ის, რასაც რეალურად პრაქტიკაში ახორციელებენ.
ევროპული უმაღლესი განათლების სივრცეში ყველა მინისტრი შეთანხმდა უმაღლესი განათლების ექვსი ფუნდამენტური ღირებულების დანერგვაზე: აკადემიური თავისუფლება, აკადემიური კეთილსინდისიერება, ინსტიტუციური ავტონომია, სტუდენტებისა და პერსონალის მონაწილეობა უმაღლესი განათლების მართვაში და უმაღლესი განათლების საჯარო პასუხისმგებლობა. ევროპის საბჭოს კონტექსტში, ყველა წევრმა სახელმწიფომ ან ევროპული კულტურული კონვენციის ყველა ქვეყანამ მიიღო დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების საცნობარო ჩარჩო.
მხოლოდ განათლება დემოკრატიას ვერ უზრუნველყოფს, მაგრამ, ამავე დროს, არ მგონია, რომ კარგი განათლების გარეშე დემოკრატია შესაძლებელი იყოს.
ამგვარად, შეხედულება ასეთია: დემოკრატია, რა თქმა უნდა, დემოკრატიული ინსტიტუტებია — პარლამენტი, ქალაქის საბჭოები, კანონები, კონსტიტუცია. მაგრამ, რა თქმა უნდა, დემოკრატიისთვის საკვანძო მხოლოდ კონსტიტუცია და არჩევნები არ არის. დემოკრატიული კულტურის ცნება გულისხმობს, რომ ეს ინსტიტუტები, კანონები და არჩევნები არ იქნება დემოკრატიული, თუ ისინი არ დაეფუძნება იმას, რასაც „დემოკრატიის კულტურას“ უწოდებენ.
და ეს, ფაქტობრივად, დამოკიდებულებებისა და ქცევების ერთობლიობაა. თუ შევხედავთ, როგორ ხდება მათი პრაქტიკაში განხორციელება — ეს უკვე სხვა საკითხია. ვფიქრობ, რამდენიმე ქვეყანაში ამ მხრივ პრობლემები არსებობს.
ევროპული უმაღლესი განათლების სივრცის კონტექსტში, ფუნდამენტური ღირებულებები, ძირითადად, თავისთავად ცხადად მიიჩნეოდა. ისინი ყოველთვის იყო წარმოდგენილი დეკლარაციებში და არსებობდა ვარაუდი, რომ ისინი საკმაოდ კარგად ფუნქციონირებდა.
ვფიქრობ, ეს ვარაუდი სადღაც 2012-დან 2015 წლამდე პერიოდში შეიცვალა. რატომ მოხდა ეს ცვლილება? იმიტომ, რომ ბევრ ქვეყანაში შეინიშნება მზარდი პოპულიზმი — ძირითადად მემარჯვენე, ზოგჯერ კი მემარცხენე. პოპულიზმს რამდენიმე ასპექტი აქვს. ერთ-ერთი ისაა, რომ პოპულიზმი მიდრეკილია, შეამციროს ან ეჭვქვეშ დააყენოს იმ შეხედულების მნიშვნელობა, რომლის თანახმადაც საზოგადოებრივი გადაწყვეტილებები აკადემიურ ცოდნას და გაგებას უნდა ეფუძნებოდეს. და ეს, რა თქმა უნდა, გავლენას ახდენს უმაღლეს განათლებაზე.
აკ: თქვენ უკვე შეეხეთ ჩემს შემდეგ შეკითხვას, რომელიც განათლებასა და დემოკრატიას შორის კავშირს ეხება — საკითხს, რომელიც, ჩემი აზრით, ფუნდამენტურია. მიუხედავად ამისა, ძალიან მსურს ამის შესახებ თქვენი აზრის მოსმენა.
სბ: ჩემი აზრით, მხოლოდ განათლება დემოკრატიას ვერ უზრუნველყოფს, მაგრამ, ამავე დროს, არ მგონია, რომ კარგი განათლების გარეშე დემოკრატია შესაძლებელი იყოს. და ევროპის საბჭომ განათლების ძირითადი მიზნები განსაზღვრა: ცხადია, შრომის ბაზრისთვის მომზადება, მაგრამ ასევე დემოკრატიულ საზოგადოებებში აქტიურ მოქალაქეებად ცხოვრებისთვის მომზადება, პიროვნული განვითარება და შემდეგ, საზოგადოებისთვის საჭირო ფართო და მოწინავე ცოდნის ბაზის შექმნა. ასე რომ, თუ განათლების ფაქტობრივი ცოდნის ასპექტს შევხედავთ, ადვილია იმის მტკიცება, რომ თანამედროვე საზოგადოებებში ეს არსებითია.
ეს თავისთავად არ აქცევს საზოგადოებებს დემოკრატიულად. ასე რომ, დემოკრატიული განზომილება შემოდის იმ დამოკიდებულებების მეშვეობით, რომლებიც განათლებამ ასევე უნდა განავითაროს.
დემოკრატია მხოლოდ ინსტიტუტებსა და კანონებს არ გულისხმობს. ის გულისხმობს მათ პრაქტიკაში დემოკრატიულად ქცევას. და მე ნამდვილად ვერ ვხედავ, როგორ შეიძლება ამან იფუნქციონიროს, თუ ამისთვის საჭირო დამოკიდებულებები და კომპეტენციები საგანმანათლებლო სისტემის მეშვეობით არ არის განვითარებული. ეს უნდა დაიწყოს ყველაზე ადრეული ასაკიდან და შემდეგ გაგრძელდეს განათლების ყველა საფეხურზე, უნივერსიტეტების ჩათვლითაც კი.
ასევე არსებობს კონცეფცია, რომელსაც „მთელი სკოლის“ ან „მთელი დაწესებულების მიდგომა“ ეწოდება, რომელიც, სინამდვილეში, არა თითოეულ საგანს, არამედ იმას ეხება, თუ როგორ ურთიერთობენ ადამიანები სკოლასა თუ უნივერსიტეტში. არის თუ არა ეს ურთიერთობები პატივისცემაზე დამყარებული? გრძნობენ თუ არა ყველა ასაკის მოსწავლეები, რომ მათ გარკვეული გავლენა აქვთ საკუთარ ყოველდღიურობაზე? ეს შეიძლება იყოს როგორც ძალიან მარტივი, ასევე საკმაოდ რთული პროექტი.
აკ: ვფიქრობ, ევროპის საბჭოში მუშაობის უდიდესი გამოცდილება გაქვთ. იქნებ შეძლოთ დაასახელოთ რაიმე კარგი მაგალითი, როდესაც ახალი დემოკრატიები დასავლურ სტანდარტებს დაუახლოვდნენ?
სბ: ვფიქრობ, თუ გადავხედავთ დაახლოებით 1990 წლიდან განვლილ გზას — სწორედ მაშინ, როდესაც მე დავიწყე მუშაობა ევროპის საბჭოში, როდესაც ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის რამდენიმე ქვეყანა ახალი წევრი სახელმწიფო იყო, ხოლო ყოფილი საბჭოთა კავშირიდან წარმოშობილი ქვეყნები ჯერ კიდევ არ იყვნენ წევრები — ის, რა თქმა უნდა, უპრობლემო არ ყოფილა, მაგრამ მნიშვნელოვანი იყო.
ვფიქრობ, საქართველომ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა, მაგალითად, დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების საცნობარო ჩარჩოს განვითარებაში. საქართველოს ძალიან კარგი წარმომადგენლები ჰყავდა ბოლონიის პროცესის შემდგომი განვითარების ჯგუფში, რომელიც ევროპული უმაღლესი განათლების სივრცეს კურირებს. სომხეთმა 2015 წელს ევროპული უმაღლესი განათლების სივრცის მინისტერიალს უმასპინძლა და, რა თქმა უნდა, მასზე ძალიან ძლიერი გავლენა მოახდინა.
ვფიქრობ, თქვენ ახალი წევრი ქვეყნების მრავალ მოქალაქეში დამოკიდებულებების უდიდესი განვითარება იხილეთ. თუ შეხედავთ ისეთ ქვეყნებს, როგორიცაა საქართველო და სომხეთი, აკადემიურ საზოგადოებაში გყავთ ადამიანები, რომლებიც ძალიან არიან ორიენტირებულნი საერთაშორისო თანამშრომლობაზე — ისინი არა მხოლოდ სხვა ქვეყნების გამოცდილებას ხდიან ხელმისაწვდომს საკუთარი ქვეყნებისთვის, არამედ ამბობენ: „ჩვენი გამოცდილებაც ღირებულია და სხვა ქვეყნებმაც შეიძლება ისწავლონ რაღაც ჩვენი საკუთარი გამოცდილებიდან“. ვგულისხმობ, თუ შეხედავთ ისეთ ქვეყანას, როგორიცაა სომხეთი, და მის მონაწილეობას Erasmus Plus-ში — და ვფიქრობ, იგივე ითქმის საქართველოზეც — ვფიქრობ, ამას დიდი გავლენა ჰქონდა.
ასე რომ, ვფიქრობ, რა თქმა უნდა, Erasmus Plus-ის პროგრამას, რომელიც ევროკავშირის პროგრამაა, უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა. ეს არის სტუდენტებისა და პერსონალის გაცვლის ღია შესაძლებლობა, რომელიც სხვაგვარად არ იარსებებდა. ასევე არსებობს ინსტიტუტებს შორის აკადემიური გაცვლის შესაძლებლობები, ისე რომ თქვენ გაქვთ რამდენიმე თანამშრომლობის ხელშეკრულება ერთ ინსტიტუციასა და მეორეს შორის, და მნიშვნელოვანია, რომ სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების ინსტიტუტებმა სრულად ისარგებლონ ამით.
და შემდეგ, არის რამდენიმე სფერო, რომელიც, შესაძლოა, ძალიან ტექნიკურად მოგეჩვენოთ, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მნიშვნელოვანია. თუ გსურთ სხვა ქვეყანაში სწავლა და შემდეგ საკუთარ ქვეყანაში დაბრუნება, დარწმუნებული უნდა იყოთ, რომ საზღვარგარეთ გაწეული თქვენი შრომა აღიარებული იქნება, და ასევე დარწმუნებული უნდა იყოთ, რომ თქვენი კვალიფიკაციები აღიარებული იქნება საზღვარგარეთ წასვლისას. არსებობს რაღაც, რასაც ლისაბონის აღიარების კონვენცია ეწოდება, რომელიც ევროპის საბჭოსა და იუნესკოს კონვენციაა.
ის 1997 წელს შეიქმნა. ის მოიცავს მთელ ევროპას, ხოლო იუნესკოს ტერმინოლოგიით, ეს არის ევროპის რეგიონი, ასე რომ, ის ასევე ჩრდილოეთ ამერიკასაც მოიცავს. სამხრეთ კავკასიის სამივე ქვეყანა მისი მონაწილეა.
აზერბაიჯანი, ფაქტობრივად, პირველი ქვეყანა იყო, რომელმაც ამ კონვენციის რატიფიცირება მოახდინა.
და ვფიქრობ, ეს სამი ქვეყანა აქტიურად მონაწილეობს იმაში, რასაც ჩვენ ENIC-ის ქსელს (ევროპის ეროვნული საინფორმაციო ცენტრების ქსელი) ვუწოდებთ. თითოეულ ქვეყანაში არსებობს ცენტრი, რომელიც ინფორმაციას გასცემს. ასე რომ, თუ თქვენ ქართველი ხართ, გსურთ საზღვარგარეთ სწავლა, მაგრამ დარწმუნებული არ ხართ, აღიარებენ თუ არა თქვენს პროგრამას, იმ შემთხვევაში, თუ თქვენი უნივერსიტეტი ვერ მოგაწვდით ინფორმაციას, სწორედ აქ შეგიძლიათ მიმართოთ.
ევროპულმა ქვეყნებმა დაიწყეს იმის შემუშავება, რასაც ჩვენ კვალიფიკაციების ჩარჩოებს ვუწოდებთ. ახლა კი, კვალიფიკაციების ჩარჩო არა მხოლოდ ქვეყანაში არსებული თითოეული ცალკეული კვალიფიკაციის აღწერაა, არამედ იმის, თუ როგორ ესადაგება ისინი ერთმანეთს. როგორ შეგიძლიათ, როგორც მოსწავლეს, სისტემაში გადაადგილება.
ევროპა განასახიერებს იმ ღირებულებებს, რომლებისკენაც სამხრეთ კავკასიის საზოგადოებები უნდა ისწრაფვოდნენ.
ევროპაში ეროვნული ჩარჩოები უფრო ფართო ჩარჩოს ფარგლებში მუშავდება, რომელიც არის ევროპული უმაღლესი განათლების სივრცისა და ევროპული კვალიფიკაციების ჩარჩოს (EQF) ჩარჩო, რომელსაც ევროკავშირი მართავს.
ახლა კი, ესენი სრულად თავსებადია. მათ შორის განსხვავება ისაა, რომ EQF მოიცავს განათლების ყველა დონეს, ხოლო ჩვენს ჩარჩოში — მხოლოდ უმაღლეს განათლებას. ასე რომ, როგორც კი თქვენი ჩარჩო მზად იქნება, ეს ნიშნავს, რომ, ვთქვათ, თუ თქვენ გაქვთ ქართული ბაკალავრის ხარისხი, ის შესადარისია ბაკალავრის ხარისხთან საფრანგეთში, გერმანიაში, დიდ ბრიტანეთში, ნორვეგიაში ან ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში.
აკ: თუ თქვენ ჩვენს ქვეყნებში რიგით მოქალაქეებსა და, ამავე დროს, გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს შეხვდებით, რა იქნებოდა თქვენი გზავნილი თქვენი გამოცდილებიდან და ცოდნიდან გამომდინარე?
სბ: ჩემი საწყისი წერტილი იქნებოდა ჩემი საყვარელი ციტატა განათლების შესახებ. ეს ევროპული ციტატა არ არის, ის ჩილელ სოციოლოგს, ეუხენიო ტირონის ეკუთვნის: თუ გსურთ, უპასუხოთ კითხვას „როგორი განათლება გვჭირდება?“, პირველ რიგში, სხვა კითხვას უნდა უპასუხოთ — „როგორი საზოგადოება გვინდა?“
ჩემი პასუხი ამაზე, რა თქმა უნდა, ისაა, რომ მე ვისურვებდი საზოგადოებას, რომელიც დემოკრატიულია, რომელშიც ყველა მოქალაქეს შეუძლია გავლენა მოახდინოს საკუთარ მდგომარეობაზე, დაეხმაროს საზოგადოების განვითარებას. მე ასევე ვისურვებდი საზოგადოებას, რომელშიც ვცდილობთ, თითოეულ მოქალაქეს მივცეთ შესაძლებლობა, სრულად განავითაროს თავისი მისწრაფებები და კომპეტენციები. ახლა კი, ვფიქრობ, რომ დემოკრატია, განათლება და საზოგადოება ზოგადად, ძალიან მკაცრ ჩარჩოებში ვერ განვითარდება.
ვფიქრობ, თუ შიგნით იყურებით, ისე ვერ განვითარდებით, როგორც გარეთ ყურებისას. არსებობს გამონათქვამი, რომ ვინც მხოლოდ დედის ენით შემოიფარგლება, დედის სამყაროში გაიჭედება. ვფიქრობ, ეს სიმართლეა, არა მხოლოდ ენასთან მიმართებაში, არამედ მთლიანად საზოგადოებასთან მიმართებაში.
მწამს, რომ ამ მომენტისთვის ევროპა — როგორც ევროკავშირის, ისე ევროპის საბჭოს სახით — იმ ღირებულებების განსახიერებაა, რომლებიც გვჭირდება ისეთი საზოგადოებების შესაქმნელად, როგორშიც თავად ვისურვებდით ცხოვრებას, და როგორშიც გვინდა, რომ ჩვენმა შვილებმა და შვილიშვილებმა იცხოვრონ. ამგვარად, ვფიქრობ, მჭიდრო ევროპული თანამშრომლობა — იქნება ეს ევროკავშირის თუ ევროპის საბჭოს უფრო ფართო გაგებით — აუცილებელია იმისთვის, რომ საქართველო, სომხეთი და აზერბაიჯანი ისეთ ქვეყნებად იქცნენ, სადაც ადამიანები თავს კომფორტულად იგრძნობენ. ამ მომენტისთვის ევროპა განასახიერებს იმ ღირებულებებს, რომლებისკენაც სამხრეთ კავკასიის საზოგადოებები უნდა ისწრაფვოდნენ.
ვფიქრობ, მათ აჩვენეს, არანაკლებ საგანმანათლებლო პროგრამებში მონაწილეობით, რომ სამივე ქვეყანაში ძალიან ბევრი ადამიანი ისწრაფვის ამგვარი ღირებულებებისკენ.
სომხეთსა და საქართველოში არაერთხელ ვარ ნამყოფი, აზერბაიჯანში — ნაკლებად. დიდ სიმპათიას განვიცდი სამხრეთ კავკასიის მიმართ. ბევრი იმედისმომცემი განვითარება ვიხილე. შევხვედრივარ ბევრ ძალიან კომპეტენტურ ადამიანს, რომლებიც აშკარად ისწრაფვიან ისეთი საზოგადოებებისკენ, როგორშიც ჩვენ ვისურვებდით ცხოვრებას. და მჯერა, რომ განათლება საკვანძო როლს ასრულებს.
ევროპული თანამშრომლობა მხოლოდ ევროკავშირის ან დასავლეთ ევროპის მიერ სამხრეთ კავკასიისთვის ცოდნის გადაცემას არ გულისხმობს. ის ასევე გულისხმობს სამხრეთ კავკასიის გამოცდილებისა და ტრადიციების გათვალისწინებას.
არსებობს ისეთი რაღაცები, რისი სწავლა დასავლეთ ევროპას, რა თქმა უნდა, აქედანაც შეუძლია. სტუმართმოყვარეობა, უდავოდ, ერთ-ერთი მათგანია, მაგრამ არა მხოლოდ. ეს არის საზოგადოებაში ადამიანების პატივისცემა, სწავლის პატივისცემა. როგორც საქართველოს, ისე სომხეთს, — ორ ქვეყანას, რომლებსაც ყველაზე კარგად ვიცნობ, — განათლების დაფასების ძალიან ძლიერი და უძველესი ტრადიცია აქვს. ასე რომ, ვფიქრობ, ძალიან კარგი საწყისი წერტილი გაქვთ.
აკ: დიდი მადლობა. შესანიშნავი დისკუსია გამოვიდა და იმედი მაქვს, კავშირზე დავრჩებით.
სბ: რა თქმა უნდა. და კიდევ ერთხელ, დიდი მადლობა მოწვევისთვის. ძალიან სასიამოვნო საუბარი იყო.
Read or watch the English language version here.
