16.07.2025. (Caucasian Journal) საქართველოს ევროპული მისწრაფებებისთვის ამ კრიტიკულად მნიშვნელოვან პერიოდში, ჩვენი ჟურნალი მიზნად ისახავს, წვლილი შეიტანოს საზოგადოების ინფორმირებაში ევროკავშირის კანდიდატობისა და ინტეგრაციის უმნიშვნელოვანესი ასპექტების შესახებ. ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი თემა, რომელიც ხშირად არასაკმარისად შუქდება, ევროკავშირის სურსათის უვნებლობის რეგულაციებია. დღეს ჩვენ სურსათის რეგულირების სამყაროს ჩვენს გამორჩეულ ექსპერტთან, დოქტორ კაი პურნჰაგენთან ერთად ჩავუღრმავდებით.
▶ In English: ინგლისური ვერსია წაიკითხეთ აქ.
ალექსანდრე კაფკა, კავკასიური ჟურნალის მთავარი რედაქტორი: ძვირფასო დოქტორო პურნჰაგენ, გმადლობთ, რომ დრო დაგვითმეთ. ნება მომეცით, დავიწყო იმ მარტივი შეკითხვით, რომელიც ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის ბევრ მოქალაქეს შეიძლება დაებადოს: მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდება თუ უკეთ იქნება დაცული ჩემი საკვების ხარისხი, როდესაც ჩვენი ქვეყანა ევროკავშირში შევა?
კაი პურნჰაგენი: დიდი მადლობა მოწვევისთვის, ეს ჩემთვის დიდი პატივია. მე საკმარისად არ ვიცნობ საქართველოს სურსათის სისტემას, რომ თქვენს შეკითხვას ამომწურავად ვუპასუხო. მაგრამ რაც ნამდვილად ვიცი, ისაა, რომ ევროკავშირს აქვს ყველაზე მკაცრი აგროსასურსათო სამართლებრივი სისტემა, როდესაც საქმე სურსათის უვნებლობას ეხება. დიდად სავარაუდოა, რომ ამ კუთხით ქართული სურსათის ხარისხი გაუმჯობესდება. ექნება თუ არა ეს გავლენა სურსათის ფასებზე, დიდწილად დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ რამდენად კარგად იმუშავებენ საქართველოს კონკურენციის მარეგულირებელი ორგანოები. ჩვენ ვნახეთ, რომ ევროკავშირის იმ ქვეყნებში, სადაც კონკურენციის კანონის აღსრულება კარგად მუშაობს, სურსათის ფასები, უვნებლობასა და ხარისხთან შედარებით, საკმაოდ დაბალ ნიშნულზე შენარჩუნდა.
ჩვენ ვნახეთ, რომ ევროკავშირის იმ ქვეყნებში, სადაც კონკურენციის კანონის აღსრულება კარგად მუშაობს, სურსათის ფასები, უვნებლობასა და ხარისხთან შედარებით, საკმაოდ დაბალ ნიშნულზე შენარჩუნდა.
აკ: რა არის ყველაზე შესამჩნევი ცვლილებები, რასაც რიგითი ადამიანი უნდა ელოდოს სურსათთან დაკავშირებით გაწევრიანების პერიოდში და ევროკავშირში სრული ინტეგრაციის შემდეგ?
კპ: საქართველოს სურსათის კანონმდებლობის ევროკავშირის ბაზართან შესაბამისობაში მოყვანა, სავარაუდოდ, გაზრდის უსაფრთხო სურსათის მრავალფეროვნებასა და ხელმისაწვდომობას. ზოგიერთი პროდუქტი შესაძლოა გაქრეს, რადგან ის ევროკავშირის რეგულაციებს არ შეესაბამება. ჩვენ წარსულში ვნახეთ ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში, რომ გაწევრიანების შემდეგ ადგილი ჰქონდა კაპიტალისტური აზროვნების ძლიერ ბიძგს და გაჩნდა შესაძლებლობები, როგორც კი ბაზარი ევროკავშირისთვის გაიხსნა. მართალია, ეს გასაგებია, მაგრამ ამას ხშირად განაწილების პრობლემებიც მოჰყვებოდა. შემოსავლების ზრდა ქვეყანაში თანაბრად არ განაწილებულა და ტრადიციული სურსათი, რომელიც ქვეყნის კულტურული იმიჯისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, სერიოზული წნეხის ქვეშ აღმოჩნდა. აუცილებელია, რომ საქართველომ არა მხოლოდ გახსნას თავისი ბაზარი, არამედ თავიდანვე მკაცრად აღასრულოს ეფექტიანი საფასო კონკურენციისა და მომხმარებელთა დაცვის წესები, რათა თავიდან ავიცილოთ ფასების იმ დონემდე ზრდა, რომ ქართველი მომხმარებლები ფინანსური გამოწვევების წინაშე დადგნენ და ღია ბაზრებით მხოლოდ მცირედმა ისარგებლოს. მაგრამ მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ამ შესაძლებლობების წარმატებად ქცევა საქართველოს ხელშია.
აუცილებელია, რომ საქართველომ არა მხოლოდ გახსნას თავისი ბაზარი, არამედ თავიდანვე მკაცრად აღასრულოს ეფექტიანი საფასო კონკურენციისა და მომხმარებელთა დაცვის წესები, რათა თავიდან ავიცილოთ ფასების იმ დონემდე ზრდა, რომ ქართველი მომხმარებლები ფინანსური გამოწვევების წინაშე დადგნენ.
აკ: თქვენი აზრით, რომელი ევროპული სურსათის რეგულაციებია ყველაზე მნიშვნელოვანი ან გავლენიანი რიგითი ადამიანის ყოველდღიური ცხოვრებისთვის?
კპ: ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა უაღრესად რთულია, რადგან ევროკავშირში მრავალი სამართლებრივი აქტი ერთობლივად მოქმედებს უსაფრთხო სურსათის მიწოდების ჯაჭვების დასაცავად. რადგან ევროკავშირში აგროსასურსათო ბაზარი მკაცრად რეგულირდება, თითოეული რეგულაცია გარკვეულწილად გავლენას მოახდენს მოქალაქეების ცხოვრებაზე. რომელიმე აქტის გამოყოფა რომ მომიწიოს, ალბათ დავასახელებდი სურსათის ზოგად კანონს, სურსათის შესახებ ინფორმაციის რეგულაციას და ერთიან სასოფლო-სამეურნეო პოლიტიკას. ეს არის ჰორიზონტალური აქტები, რომლებიც მთელ სურსათის ბაზარზე ვრცელდება. სურსათის ზოგადი კანონი, მაგალითად, მოითხოვს ადმინისტრაციებისგან, მარეგულირებლებისა და ბიზნესისგან, რომ ყველა მარეგულირებელი გადაწყვეტილება დააფუძნონ არსებულ სამეცნიერო მტკიცებულებებზე, რასაც აქვს პოტენციალი, აღმოფხვრას კორუფცია და ნამდვილად დაიცვას მომხმარებლები იქ, სადაც ეს ყველაზე მეტად საჭიროა.
ევროკავშირის ღვინის კანონმდებლობა სასწრაფო რეფორმას საჭიროებს კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულ გამოწვევებთან გასამკლავებლად, მაგრამ სექტორი საკმაოდ მტრულად არის განწყობილი ცვლილებების მიმართ.
აკ: ახლა კი, რაც შეეხება მწარმოებლებსა და საცალო მოვაჭრეებს, რომელია ყველაზე მნიშვნელოვანი რეგულაციები, რომლებიც გავლენას ახდენს მათ საქმიანობაზე? იქნებ ასევე ისაუბროთ იმ რეგულაციებზე, რომლებიც ჩვენის მსგავსი პროფილის ქვეყნებზე ვრცელდება, სადაც მეღვინეობა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.
კპ: ევროკავშირის სურსათის რეგულაციები, ფაქტობრივად, არ განასხვავებს ბიზნესისა და მომხმარებლებისთვის განკუთვნილ აქტებს. ზოგადად რომ ვთქვათ, შეიძლება ითქვას, რომ სურსათის სამართალში აქტების უმეტესობა მომხმარებლების სასარგებლოდ მოქმედებს, ხოლო შესაბამისობისა და აღსრულების ვალდებულებები სურსათის ბიზნეს ოპერატორებს ეკისრებათ. მარეგულირებელი გადაწყვეტილება, რომლის თანახმადაც ევროკავშირის სურსათის უვნებლობის კანონმდებლობის შესაბამისობისა და აღსრულების მთავარი ვალდებულება ეკისრებათ სურსათის ბიზნეს ოპერატორებს (და არა ხელისუფლებას), სავარაუდოდ, ყველაზე დიდ გავლენას მოახდენს ქართულ კვების ბიზნესზე. რაც შეეხება სოფლის მეურნეობას და კონკრეტულად მეღვინეობის ინდუსტრიას, ვფიქრობ, რომ პესტიციდების, ორგანული წარმოებისა და ტერიტორიისა და ეტიკეტირების შესახებ რეგულაციები, სავარაუდოდ, ყველაზე დიდ გავლენას მოახდენს. დარწმუნებული არ ვარ, რამდენად შეესაბამებიან ქართველი მეღვინეები ევროკავშირის რეგულაციებს ევროკავშირთან ვაჭრობის საკითხებში. თუ არა, ამ მხრივ მნიშვნელოვან ცვლილებებს ველი, რაც, სამწუხაროდ, სულაც არ ნიშნავს უკეთესობისკენ ცვლილებას. ევროკავშირის ღვინის კანონმდებლობა სასწრაფო რეფორმას საჭიროებს კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულ გამოწვევებთან გასამკლავებლად, მაგრამ სექტორი საკმაოდ მტრულად არის განწყობილი ცვლილებების მიმართ. აქ ვხედავ საქართველოსთვის შესაძლებლობას, რომ ევროკავშირში გაწევრიანებისას მეტი მოქნილობის მისაღწევად მოლაპარაკებები აწარმოოს. შესაძლოა, ევროკავშირმა შემდეგ საქართველოს „ბიძგი“ გამოიყენოს საკუთარი ღვინის რეგულაციების გადასახედადაც.
დაფიქსირდა, რომ გაწევრიანების შემდეგაც კი, 2004 წლიდან ევროკავშირში გაწევრიანებულ ახალ წევრ სახელმწიფოებში სურსათის უვნებლობა უფრო დაბალ დონეზე რჩებოდა ევროკავშირის ძველ წევრ ქვეყნებთან შედარებით.
აკ: არსებობს თუ არა რაიმე ხელმისაწვდომი მონაცემი ან კვლევა იმის შესახებ, თუ როგორ იცვლება, როგორც წესი, სურსათის ხარისხი ამ ინტეგრაციის პროცესში მყოფ ქვეყნებში?
კპ: სურსათის „ხარისხის“ გაზომვა რთულია, რადგან სხვადასხვა ინდიკატორი გამოიყენება. ყველაზე ფართოდ კვებითი ღირებულების შესახებ ინფორმაცია გამოიყენება, მაგრამ მომხმარებლებისთვის ბევრი სხვა კრიტერიუმიც მნიშვნელოვანია. ზოგადად, ხარისხი სხვადასხვა ადამიანისთვის სხვადასხვა რამეს ნიშნავს. სურსათით ვაჭრობის, რომელიც სავაჭრო ბალანსით იზომება და სურსათის უვნებლობის კუთხით, რაც გულისხმობს სურსათით გამოწვეული დაავადებების ან ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სხვა პრობლემების შემცირებას, მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეინიშნება. ევროკავშირში შემავალ ყველა ქვეყანაში სავაჭრო ბალანსის ზრდა დაფიქსირდა, რაც გაწევრიანების შედეგად გაზრდილ სურსათის მოხმარებასა და ექსპორტს მიეწერება. სურსათით გამოწვეული დაავადებები, საბოლოო ჯამში, შემცირდა, თუმცა არა მნიშვნელოვნად. გარდა ამისა, დაფიქსირდა, რომ გაწევრიანების შემდეგაც კი, 2004 წლიდან ევროკავშირში გაწევრიანებულ ახალ წევრ სახელმწიფოებში სურსათის უვნებლობა უფრო დაბალ დონეზე რჩებოდა ევროკავშირის ძველ წევრ ქვეყნებთან შედარებით. ამასთანავე, არაინფექციური დაავადებები, როგორიცაა სიმსუქნის მაჩვენებელი, პრობლემად რჩებოდა, განსაკუთრებით ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის წევრ სახელმწიფოებში.
კვლევები აჩვენებს, რომ გაწევრიანების შემდეგ უმეტეს ქვეყნებში ფასები საშუალოდ შემცირდა, თუმცა სხვადასხვა ხარისხით და გამონაკლისებით.
აკ: როგორც წესი, იწვევს თუ არა ეს ცვლილებები მომხმარებლებისთვის სურსათის ფასების ზრდას თუ შემცირებას?
კპ: კვლევები აჩვენებს, რომ გაწევრიანების შემდეგ უმეტეს ქვეყნებში ფასები საშუალოდ შემცირდა, თუმცა სხვადასხვა ხარისხით და გამონაკლისებით. მაშინ, როდესაც ბულგარეთში სურსათი გაცილებით ხელმისაწვდომი გახდა, რუმინეთში ეფექტი არც ისე მნიშვნელოვანი, მაგრამ მაინც შესამჩნევი იყო. ამავდროულად, ზოგიერთ ქვეყანაში, განსაკუთრებით კი ჩეხეთის რესპუბლიკაში, გაიზარდა სურსათის მოხმარება და, შესაბამისად, საყოფაცხოვრებო ხარჯები. თუმცა, ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა სლოვაკეთი, სადაც სურსათის ქსელები ძვირია მოქმედი კონკურენციის არარსებობის გამო (პოტენციურად, კონკურენციისა და მომხმარებელთა სამართლის არაეფექტიანი აღსრულების გამო), სურსათის ფასები არაპროპორციულად გაიზარდა სხვა წევრ სახელმწიფოებთან შედარებით. მიუხედავად ამისა, სურსათის არჩევანი მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა.
აკ: არსებობს თუ არა შემთხვევები, როდესაც ევროკავშირის რეგულაციების გამო ზოგიერთი ცნობილი ტრადიციული პროდუქტი, შესაძლოა, უბრალოდ გაქრეს სურსათის დახლებიდან?
კპ: ამის საშიშროება, რა თქმა უნდა, არსებობს. ამის თავიდან აცილების ერთ-ერთი გზაა გაწევრიანების მოთხოვნების ფარგლებში გარკვეულ საკანონმდებლო აქტებზე მოლაპარაკებების წარმოება. ქვეყნებისთვის უჩვეულო არ არის, აწარმოონ მოლაპარაკებები გარკვეულ განსაკუთრებულ პირობებზე იმ სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტთან ან სურსათთან მიმართებაში, რომლებსაც მათი შიდა ბაზრისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს. მაგალითად, არსებობს სპეციალური რეგულაციები ზეითუნის ზეთზე, როგორც საბერძნეთის, ისე იტალიის ტრადიციული ზეთის წარმოების დასაცავად. თუმცა, ევროკავშირი არ დაუშვებს გამონაკლისებს თავის უვნებლობის მოთხოვნებთან დაკავშირებით. მაგრამ ეს ასევე უნდა შეესაბამებოდეს ქართველი მომხმარებლების მოთხოვნას, რომ არ მოიხმარონ არაპროპორციულად სახიფათო სურსათი.
აკ: რა ხდება, თუ ერის სურსათის წარმოების ტრადიციული მეთოდები ეწინააღმდეგება ევროპულ მარეგულირებელ ნორმებს? როგორ გვარდება, როგორც წესი, ასეთი სიტუაციები?
კპ: თუ ამ წარმოების მეთოდების შედეგად სახიფათო სურსათს ვიღებთ, მაშინ ეს მეთოდები ევროკავშირის სტანდარტებს უნდა მოერგოს. კიდევ ერთხელ, უსაფრთხო სურსათის წარმოებასა და მარკეტინგზე კომპრომისი დაუშვებელია. ეს კი ნამდვილად იმას ნიშნავს, რომ ზოგიერთმა სურსათის ბიზნეს ოპერატორმა, შესაძლოა, ვეღარ შეძლოს ბაზარზე მონაწილეობის გაგრძელება, ყოველ შემთხვევაში, მარეგულირებელ მოთხოვნებთან შესაბამისობასთან დაკავშირებული მაღალი ხარჯების დასაფარად მასშტაბების გაზრდის გარეშე.
არ არსებობს მიზეზი, თუ რატომ უნდა ჩაერიოს ევროკავშირი ტრადიციებში, სანამ ეს პროდუქტები უვნებელია.
აკ: როგორ არეგულირებს ევროპული სურსათის სტანდარტები ან სხვა კანონები ფერმერთა დამოუკიდებელ ბაზრებს? მაგალითად, კვლავაც იქნება თუ არა ნებადართული ახალი, დაუფასოებელი რძის პროდუქტებისა თუ კვერცხის გაყიდვა?
კპ: რა თქმა უნდა, ევროკავშირი არ ითვალისწინებს რაიმე ზოგად საავტორიზაციო პროცედურას სურსათისთვის და ა.შ. არ არსებობს მიზეზი, თუ რატომ უნდა ჩაერიოს ევროკავშირი ტრადიციებში, სანამ ეს პროდუქტები უვნებელია. პირიქით, ევროკავშირის სურსათის კანონმდებლობა უპირატესობას ანიჭებს ახალი პროდუქტების ბაზრებს სხვა ბაზრებთან შედარებით. ახალი პროდუქტების ბაზრების მეშვეობით ვაჭრობის ხელშესაწყობად, ევროკავშირი ითვალისწინებს უამრავ გამონაკლისს სურსათის რეგულირებიდან, მათი განსაკუთრებული ბუნების გათვალისწინებით. მაგალითად, დაუფასოებელი სურსათი ან მხოლოდ ერთი ინგრედიენტის შემცველი პროდუქტი არ ექვემდებარება ეტიკეტირების მოთხოვნების უმეტესობას.
აკ: თქვენი აზრით, ხომ არ აკლია ევროპას ამჟამად რაიმე მნიშვნელოვანი სურსათის რეგულაცია, რომლის ამოქმედებასაც თქვენ მხარს დაუჭერდით?
კპ: დიახ, იმ კუთხით, რომ ბევრი რეგულაცია ზედმეტად მკაცრია. ჩვენ თავს უნდა ვკითხოთ, რომელი რეგულაციებია ნამდვილად საჭირო იმ უზარმაზარი გამოწვევების გათვალისწინებით, რომლებიც წინ გველის კლიმატის ცვლილებასთან გამკლავებისა და მსოფლიოს გამოკვების თვალსაზრისით. კონკრეტული მაგალითი თუ გაინტერესებთ, აუცილებლად დავასახელებდი მარეგულირებელი საცდელი მექანიზმების დანერგვას, სადაც ახალი სურსათის ტესტირება შესაძლებელი იქნება შემსუბუქებული მარეგულირებელი მოთხოვნებით. საქართველოს განსაკუთრებული მდგომარეობის გათვალისწინებით, ევროკავშირმა, რა თქმა უნდა, უნდა გადახედოს თავის ღვინის რეგულაციებს და დაადგინოს, რამდენად შეესაბამება ისინი ღვინის ბაზრის მომავლისთვის მდგრადობის უზრუნველყოფას.
აკ: განსაკუთრებული შეკითხვა მაქვს ჩემი მეუღლისგან, თუ ნებას დამრთავთ: ჩვენ ვხედავთ ბავშვებზე მიმართულ ე.წ. „ჯანქ ფუდის“ — გამაგრილებელი სასმელების, სწრაფი კვების, შაქრიანი ტკბილეულის და ა.შ. — ძალზე აგრესიულ მარკეტინგს. რაიმე უპირატესობას იღებენ თუ არა მომხმარებლები ქვეყნის ევროკავშირში ინტეგრაციის შემდეგ, მაგალითად, უფრო მკაცრ დაცვას ან, სულ მცირე, უფრო ინფორმაციულ ეტიკეტირებას ასეთ პროდუქტებთან დაკავშირებით?
კპ: მოკითხვა თქვენს მეუღლეს 😊. ნამდვილად! ევროკავშირის კანონმდებლობის თანახმად, სურსათის შესახებ ინფორმაცია არ უნდა იყოს შეცდომაში შემყვანი. ის, თუ რამდენად შეცდომაში შემყვანია პროდუქტი, ფასდება იმ სამომხმარებლო ჯგუფის მიხედვით, რომელზეც ეს ინფორმაციაა გათვლილი. ამიტომ, თუ სამიზნე ჯგუფი ბავშვები არიან, ისინი განსაკუთრებული დაცვით სარგებლობენ. გარდა ამისა, ევროკავშირის კანონმდებლობა კრძალავს ბავშვებისთვის განკუთვნილ სურსათზე ჯანმრთელობისა და კვებითი ღირებულების შესახებ ნებისმიერ მტკიცებულებას. მაგრამ, კიდევ ერთხელ, ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად მკაცრად აღსრულდება ევროკავშირის კანონები საქართველოში, რაც გარკვეულწილად კონკურენციის მარეგულირებელი ორგანოების როლია.
აკ: უღრმესი მადლობა!
Read the English language version here.
