24.09.2025 (Caucasian Journal). კვიპროსმა ევროკავშირში გაწევრიანება 2004 წელს მოახერხა კუნძულის გაყოფის მოუგვარებელი საკითხის მიუხედავად. რა იყო ძირითადი ფაქტორები, რამაც ეს შესაძლებელი გახადა და რა გაკვეთილების გამოტანა შეუძლია საქართველოს?
ჩვენი
დღევანდელი სპეციალური სტუმარია პროფესორი ანდრეას თეოფანუსი. ის გახლავთ
კვიპროსის ევროპული და საერთაშორისო საქმეთა ცენტრის პრეზიდენტი ნიქოზიის
უნივერსიტეტში.
▶ In English: ინგლისური ვერსია წაიკითხეთ აქ.
იხილეთ ვიდეო ინტერვიუ ან წაიკითხეთ სტატია.
ანდრეას თეოფანუსი: „მნიშვნელოვანია ევროკავშირის გამოყენება - ეს ხელოვნებაა, ეს ცოდნაა”
ალექსანდრე კაფკა, კავკასიური ჟურნალის მთავარი რედაქტორი: მოგესალმებით და კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება კავკასიური ჟურნალის ვიდეო ინტერვიუებში. ჩვენი დღევანდელი სპეციალური სტუმარია პროფესორი ანდრეას თეოფანუსი. ის გახლავთ კვიპროსის ევროპული და საერთაშორისო საქმეთა ცენტრის პრეზიდენტი ნიქოზიის უნივერსიტეტში. კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება კავკასიურ ჟურნალში, ძალიან გვიხარია თქვენი ხილვა.
ანდრეას თეოფანუსი: დიდი მადლობა.
ანდრეას თეოფანუსი: დიდი მადლობა.
აკ: ჩემი პირველი კითხვა კვიპროსის ევროკავშირისკენ მიმავალ გზას ეხება. 2004 წელს კვიპროსმა მოახერხა ევროკავშირის წევრი გამხდარიყო, კუნძულის გაყოფის მოუგვარებელი საკითხის მიუხედავად. რა იყო ძირითადი პოლიტიკური და დიპლომატიური ფაქტორები, რამაც ეს შესაძლებელი გახადა და რა გაკვეთილების გამოტანა შეუძლია საქართველოს ამ გამოცდილებიდან?
ათ: მე ვიტყოდი, რომ თითოეული შემთხვევა უნიკალური და განსხვავებულია. კვიპროსის შემთხვევაში, კვიპროსისა და საბერძნეთის მთავრობებს შორის მჭიდრო თანამშრომლობა იყო. კვიპროსი წევრი 2004 წელს გახდა, სხვა ცხრა ქვეყანასთან ერთად. ეს არ იყო ცალკე განაცხადი. სხვადასხვა გარე ძალამ ჩათვალა, რომ გონივრული იქნებოდა, თუ კვიპროსიც წევრი გახდებოდა.
საქმე იმაში არ იყო, რომ საბერძნეთი მთელ ამ საკითხს ვეტოს დაადებდა, მაგრამ არსებობდა მოლოდინი, რომ კვიპროსის რესპუბლიკის ევროკავშირში გაწევრიანება სხვა მიზნების განხორციელებასა და დაკმაყოფილებასაც შეუწყობდა ხელს. დღეს ევროკავშირი 2004 წლისგან განსხვავებულია.
მესმის, რომ საქართველოს სურს გაწევრიანების პროცესის გაგრძელება. ეს ხდება საერთაშორისო არენაზე ძალიან რთულ პერიოდში, ევროკავშირს თავისი პრობლემები აქვს, რუსეთსა და უკრაინას შორის მიმდინარეობს ომი და მცდელობები ამასთან გამკლავების. ასე რომ, ეს განსხვავებული და რთულია.
ასევე ვიტყოდი, რომ თუ მიღებული იქნება გადაწყვეტილება, რომ ევროკავშირმა წევრობა გააფართოვოს, რა შემთხვევაშიც ერთდროულად რამდენიმე ქვეყანა გახდება წევრი, ეს სხვა საკითხია.
ასევე შევთავაზებდი, რომ მიუხედავად იმისა, რომ გაწევრიანება საქართველოსთვის მიზნად რჩება, ამავდროულად მნიშვნელოვანია ქვეყანამ ევროკავშირთან ურთიერთობები მაქსიმალურად მაღალ დონემდე აიყვანოს. მაგრამ ამავე დროს, ჩემი რჩევა იქნება, რომ ზედმეტად მაღალი მოლოდინები არ გქონდეთ. საჭიროა რეალობების სწორად გააზრება — როგორც რეგიონისა და სამეზობლოს, ასევე თავად ევროკავშირის მხრივ. ეს ძალიან დაბალანსებულ მიდგომას მოითხოვს.
აკ: ჩემი მომდევნო კითხვა ეხება ევროკავშირსა და გადაუჭრელ კონფლიქტს. როგორ მოექცა ევროკავშირი კვიპროსს, როგორც წევრ სახელმწიფოს, მის გაყოფილ ტერიტორიასთან ერთად? პრაქტიკაში, როგორ ეხმარება ევროკავშირის წევრობა კვიპროსის პრობლემის მოგვარებას? შეიძლება თუ არა მსგავსმა დინამიკამ იმუშაოს საქართველოზეც, რომელსაც აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში აქვს გადაუჭრელი კონფლიქტები?
ათ: კვიპროსს ევროკავშირისგან უფრო მაღალი მოლოდინები ჰქონდა. კვიპროსის ჩრდილოეთი ნაწილი ოკუპირებულია თურქეთის მიერ. მიუხედავად ამისა, თურქეთს ევროკავშირთან ყოველგვარი დაბრკოლების გარეშე მრავალგვარი ურთიერთობა აქვს.
ათ: მე ვიტყოდი, რომ თითოეული შემთხვევა უნიკალური და განსხვავებულია. კვიპროსის შემთხვევაში, კვიპროსისა და საბერძნეთის მთავრობებს შორის მჭიდრო თანამშრომლობა იყო. კვიპროსი წევრი 2004 წელს გახდა, სხვა ცხრა ქვეყანასთან ერთად. ეს არ იყო ცალკე განაცხადი. სხვადასხვა გარე ძალამ ჩათვალა, რომ გონივრული იქნებოდა, თუ კვიპროსიც წევრი გახდებოდა.
საქმე იმაში არ იყო, რომ საბერძნეთი მთელ ამ საკითხს ვეტოს დაადებდა, მაგრამ არსებობდა მოლოდინი, რომ კვიპროსის რესპუბლიკის ევროკავშირში გაწევრიანება სხვა მიზნების განხორციელებასა და დაკმაყოფილებასაც შეუწყობდა ხელს. დღეს ევროკავშირი 2004 წლისგან განსხვავებულია.
მესმის, რომ საქართველოს სურს გაწევრიანების პროცესის გაგრძელება. ეს ხდება საერთაშორისო არენაზე ძალიან რთულ პერიოდში, ევროკავშირს თავისი პრობლემები აქვს, რუსეთსა და უკრაინას შორის მიმდინარეობს ომი და მცდელობები ამასთან გამკლავების. ასე რომ, ეს განსხვავებული და რთულია.
ასევე ვიტყოდი, რომ თუ მიღებული იქნება გადაწყვეტილება, რომ ევროკავშირმა წევრობა გააფართოვოს, რა შემთხვევაშიც ერთდროულად რამდენიმე ქვეყანა გახდება წევრი, ეს სხვა საკითხია.
ასევე შევთავაზებდი, რომ მიუხედავად იმისა, რომ გაწევრიანება საქართველოსთვის მიზნად რჩება, ამავდროულად მნიშვნელოვანია ქვეყანამ ევროკავშირთან ურთიერთობები მაქსიმალურად მაღალ დონემდე აიყვანოს. მაგრამ ამავე დროს, ჩემი რჩევა იქნება, რომ ზედმეტად მაღალი მოლოდინები არ გქონდეთ. საჭიროა რეალობების სწორად გააზრება — როგორც რეგიონისა და სამეზობლოს, ასევე თავად ევროკავშირის მხრივ. ეს ძალიან დაბალანსებულ მიდგომას მოითხოვს.
აკ: ჩემი მომდევნო კითხვა ეხება ევროკავშირსა და გადაუჭრელ კონფლიქტს. როგორ მოექცა ევროკავშირი კვიპროსს, როგორც წევრ სახელმწიფოს, მის გაყოფილ ტერიტორიასთან ერთად? პრაქტიკაში, როგორ ეხმარება ევროკავშირის წევრობა კვიპროსის პრობლემის მოგვარებას? შეიძლება თუ არა მსგავსმა დინამიკამ იმუშაოს საქართველოზეც, რომელსაც აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში აქვს გადაუჭრელი კონფლიქტები?
ათ: კვიპროსს ევროკავშირისგან უფრო მაღალი მოლოდინები ჰქონდა. კვიპროსის ჩრდილოეთი ნაწილი ოკუპირებულია თურქეთის მიერ. მიუხედავად ამისა, თურქეთს ევროკავშირთან ყოველგვარი დაბრკოლების გარეშე მრავალგვარი ურთიერთობა აქვს.
ჩვენ გვქონდა უფრო მაღალი მოლოდინები, რომლებიც არ გამართლდა. მაგრამ მეორე მხრივ, კავშირის წევრობა ბევრად უკეთესია, ვიდრე მის გარეთ ყოფნა.
ჩვენ გვქონდა უფრო მაღალი მოლოდინები, რომლებიც არ გამართლდა. მაგრამ მეორე მხრივ, კავშირის წევრობა ბევრად უკეთესია, ვიდრე მის გარეთ ყოფნა. მინდა ეს ძალიან მკაფიოდ ვთქვა.
და ახლა, თქვენს შემთხვევასთან დაკავშირებით, ვფიქრობ, ეს კიდევ უფრო რთულია იმ გაგებით, რომ თურქეთი აღიქმება სახელმწიფოდ, რომელიც თანამშრომლობს ევროკავშირთან. ზოგჯერ მას სტრატეგიულ პარტნიორადაც აღიქვამენ. ხოლო საქართველოს შემთხვევაში, იქ არსებული პრობლემების ფონზე, ევროკავშირსა და რუსეთს შორის არსებული ანტაგონიზმი ვითარებას ბევრად ამძიმებს.
და ჩვენს შემთხვევაში, ყოველთვის გვთხოვენ მოლაპარაკებებს, როგორც თურქ-კიპრელთა თემს. თურქეთი პირდაპირ ჩვენთან მოლაპარაკებებს არ აწარმოებს.
საქართველოს შემთხვევაში, დიპლომატიის როლის გარდა სხვა გზას ვერ ვხედავ. და როგორც წესი, შედეგების მისაღწევად, საკითხებზე მუშაობის გარდა, უფრო ფართო ინტერესები უნდა არსებობდეს, რომელთა დაკმაყოფილებაც კონკრეტული გარიგების ან შეთანხმების სახით იქნება შესაძლებელი.
აკ: თქვენ ნაწილობრივ უკვე უპასუხეთ ჩემს შემდეგ კითხვას, რომელიც თურქეთთან ურთიერთობებს ეხება. რამდენად გააძლიერა ევროკავშირში წევრობამ კვიპროსის პოზიცია ამ ურთიერთობის მართვაში? ხედავთ თუ არა რაიმე პარალელებს საქართველოს ურთიერთობებში მის ძლიერ მეზობელთან — რუსეთთან?
ათ: კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ თითოეული შემთხვევა განსხვავებულია. კვიპროსი ევროკავშირის წევრია, საქართველო - არა. კვიპროსის შემთხვევაში, ჩვენ უფრო მაღალი მოლოდინები გვქონდა, რომ ისინი არ შესრულდებოდა. მაგალითად, როდესაც რუსეთი უკრაინაში შეიჭრა, რუსეთის წინააღმდეგ ყველანაირი სანქცია დაწესდა. თურქეთის შემთხვევაში სანქციები არ არის. პირიქით, არსებობს მრავალი ფინანსური პროტოკოლი და ა.შ. ასე რომ, ჩვენს შემთხვევაშიც ადვილი არ ყოფილა.
საჭიროა დახვეწილობა, პარტნიორების დარწმუნების მცდელობა. კვიპროსის პრობლემის გადასაჭრელად კი თურქეთის მხრიდან პოზიტიური პოზიციაა საჭირო. თუ თურქეთი კავშირისგან რამეს მიიღებს, შეიძლება კონკრეტული ნაბიჯის გადადგმა განიხილოს.
1974 წლის შემდეგ კვიპროსის პრობლემის გადასაჭრელად მრავალი იდეა და გეგმა არსებობდა. თუმცა, კვიპროსელთა უმეტესობის აღქმით, ამ იდეების უმეტესობამ კვიპროსისთვის ადგილზე არსებული სტატუს კვო ვერ გააუმჯობესა. სწორედ ამიტომ ისინი არ მიიღეს.
ასე რომ, ეს რთული საკითხია, რომელიც დიპლომატიას მოითხოვს. კიდევ ერთხელ, რადგან პარალელების გავლებას ცდილობთ, ვიტყოდი, რომ თითოეულ შემთხვევას თავისი თავისებურებები აქვს. და არ მგონია, რომ ევროკავშირს შეეძლოს საქართველოს საკითხების მოგვარება. მათ შეიძლება რუსეთთან მოლაპარაკებებიც დასჭირდეთ - სხვაგვარად არც შეიძლება იყოს.
სხვათა შორის, სიამოვნებით გვექნებოდა თურქეთთან პირდაპირი მოლაპარაკებები. თუმცა, თურქეთი ამაზე უარს ამბობს, რადგან კვიპროსის რესპუბლიკას არ აღიარებს.
აკ: ევროკავშირში გაწევრიანებას რაიმე უპირატესობად მიიჩნევთ?
ათ: კი, აბსოლუტურად. ჯობია შიგნით იყო, ვიდრე გარეთ. სანამ საქართველო კავშირის წევრი გახდება, ჯობია ეს ურთიერთობები გაღრმავდეს. დიახ.
აკ: და როგორ ხედავთ კვიპროსში თურქეთთან მიმართებაში არსებულ ამჟამინდელ სიტუაციას? ხედავთ თუ არა რაიმე პროგრესს პერსპექტივაში, თუ ის მეტ-ნაკლებად გაყინულია?
ათ: თურქეთი კვიპროსის რესპუბლიკას არ აღიარებს. თურქეთის მიზანია მთელი კუნძული თავისი სტრატეგიული კონტროლის ქვეშ მოაქციოს. არაერთი შემთხვევაა, როდესაც თურქეთი ჩვენს წინააღმდეგ ჰიბრიდულ ომს აწარმოებს. და ეს რთული შემთხვევაა. ჩვენი პრობლემა ევროკავშირის ბევრ ქვეყანაში სათანადოდ ცნობილი არ არის სხვადასხვა მიზეზის გამო.
კავშირის წევრობა 100%-ით ვერ გიცავთ, რადგან ევროკავშირს სრულფასოვანი საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა არ აქვს — ნამდვილად არ აქვს.
კავშირის წევრობა 100%-ით ვერ გიცავთ, რადგან ევროკავშირს სრულფასოვანი საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა არ აქვს — ნამდვილად არ აქვს. ასევე, როცა ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკაზე ვსაუბრობთ, საბოლოოდ უნდა გავითვალისწინოთ წევრი სახელმწიფოების ინტერესები, რომლებიც ერთმანეთის იდენტური არ არის. მაგალითად, მე ნაკლებად სავარაუდოდ მიმაჩნია, რომ გერმანია თურქეთს კვიპროსის გამო სანქციებს დაუწესებს. შესაბამისად, ეს ისეთი საკითხებია, რომლებიც აუცილებლად გასათვალისწინებელია.
უახლოეს დღეებში წარვადგენ ჩემს ახალ წიგნს კვიპროსზე — „რა მოხდა სინამდვილეში კვიპროსში“, რომელიც მოიცავს პერიოდს 1960 წლიდან დღემდე და განიხილავს მომავალ გზას. წიგნი ინგლისურ ენაზეა.
მასში საუბარია კვიპროსის ისტორიასა და პოლიტიკაზე, ასევე უცხო ძალების როლზე. და მე ვსაუბრობ გარანტორ ძალებზე — საბერძნეთზე, თურქეთზე, ბრიტანეთზე; ასევე უსაფრთხოების საბჭოზე და უსაფრთხოების საბჭოს მუდმივ წევრებზე — ამერიკის შეერთებული შტატები, საბჭოთა კავშირი / რუსეთის ფედერაცია, ჩინეთი, საფრანგეთი, ინგლისი. და შემდეგ ვიხილავთ ევროკავშირის, გაეროს და სხვათა როლსაც.
დღევანდელი შეხვედრისთვის, ჩემი აზროვნებითა და პოლიტიკის შემოთავაზებებით, შემდეგს ვამბობ. დაიწყეთ ყველაზე საბაზისოდან. დარწმუნდით, რომ ვითარება არ გაუარესდება — ეს არის პირველი, მინიმალური მიზანი. ხოლო მაქსიმალური მიზანია ისეთი გეგმის შემუშავება, რომელიც არსებულ სტატუს-კვოს გააუმჯობესებს. ძალიან მნიშვნელოვანია „რეალპოლიტიკის“ გათვალისწინება და მინიმალური და მაქსიმალური მიზნების ქონა.
და კიდევ ერთი რამ, რაც კვიპროსსაც და საქართველოსაც არ უნდა დაავიწყდეთ, ეს არის გეოგრაფია. ეს საერთაშორისო პოლიტიკის ფაქტორია და ჩვენ არ შეგვიძლია ჩვენი გეოგრაფიის შეცვლა.
აკ: კვიპროსს, როგორც საქართველოს, ეროვნული უმცირესობების საკითხების მართვაში საკუთარი გამოწვევები აქვს. როგორ იმოქმედა ევროკავშირში წევრობამ კვიპროსის პოლიტიკაზე უმცირესობების უფლებებთან მიმართებით? და ამას კონფლიქტის მოგვარებაში ხელშემწყობ ფაქტორად მიიჩნევთ თუ შემზღუდავად?
ათ: ეს ძალიან რთული კითხვაა. მაგრამ კიდევ ერთხელ, თითოეულ ქვეყანას თავისი შემთხვევა აქვს. 1974 წლიდან თურქ-კიპრელთა აბსოლუტური უმრავლესობა ოკუპირებულ სექტორში ცხოვრობს. კვიპროსს იქ კონტროლი არ გააჩნია. მიუხედავად ამისა, კვიპროსის რესპუბლიკა თურქ-კიპრელებს ძალიან კარგად ეპყრობა — მათ აძლევენ პირადობის მოწმობებს, ამიტომ მათ შეუძლიათ თავისუფლად იმოგზაურონ ევროპაში. და კიდევ ერთი საკითხი ის არის, რომ კვიპროსმა სხვადასხვა ქვეყნიდან მრავალი ადამიანი მიიზიდა - კვიპროსი მრავალი წლის განმავლობაში იყო ქვეყანა, სადაც ერთ სულ მოსახლეზე თავშესაფრის ყველაზე მაღალი განაცხადი იყო მესამე სამყაროს ქვეყნებიდან ჩამოსული ადამიანებისგან.
რა თქმა უნდა, ევროკავშირის კანონმდებლობამ გავლენა მოახდინა მუშაობის წესებსა და პრაქტიკებზე. და კვიპროსი უნიკალური შემთხვევაა, სადაც ტერიტორიის თითქმის 40 პროცენტია ოკუპირებული. ამავდროულად, მისი გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, ქვეყანაში ბევრი ეკონომიკური და პოლიტიკური მიგრანტია.
მეორე მხრივ, კვიპროსი ძალიან პატარაა. მას არ შეუძლია რეგიონის პრობლემების გადაწყვეტა — არსებობს ზღვარი, რამდენის ატანა შეუძლია.
ევროპულმა სამართლებრივმა ჩარჩომ ამ საკითხებზე ძალიან დიდი გავლენა მოახდინა — ამაზე ეჭვი არ არსებობს. ამ მხრივ, გვინდა მეტი მხარდაჭერა ევროკავშირისგან ამ საკითხების მოგვარებაში.
აკ: თქვენი, როგორც გამოცდილი პოლიტოლოგისა და ექსპერტის გამოცდილებიდან გამომდინარე, რომელი გაკვეთილებია უფრო აქტუალური ჩვენი რეგიონისთვის, თქვენი აზრით?
ათ: ვფიქრობ, ძალიან მნიშვნელოვანია თამაშის წესების სწორად გაგება. კვიპროსში, სანამ ევროკავშირის წევრი გავხდებოდით, ძალიან მაღალი მოლოდინები არსებობდა, რომ ევროკავშირი ყველა პრობლემას მოაგვარებდა.ეს სიმართლეს არ შეესაბამებოდა.
მნიშვნელოვანია ევროკავშირის გამოყენება. თქვენთვის ეს ხელოვნებაა, ეს ცოდნაა.
მეორე მხრივ, მნიშვნელოვანია ევროკავშირის გამოყენება. თქვენთვის ეს ხელოვნებაა, ეს ცოდნაა.
და ამ მიმართულებით უნდა გავუმჯობესდეთ. უფრო დახვეწილები უნდა გავხდეთ. კარგი?
აკ: შესანიშნავია.
ათ: გმადლობთ და ისევ უნდა ვისაუბროთ.
აკ: დიდი მადლობა თქვენი ძალიან გამჭრიახი პასუხებისთვის. გილოცავთ ახალ წიგნს. იმედი მაქვს, კიდევ შევხვდებით.
ათ: კი, მოუთმენლად ველი. აუცილებლად გავაგრძელებ.
Read or watch the English language version here.
