▶ In English: ინგლისურენოვანი სრული ტექსტი, იხილეთ აქ.
არნოლდ სტეპანიანი: პირველ რიგში, მოგესალმებით. დიახ, ჩვენ ნამდვილად გახლავართ ერთ-ერთი უძველესი არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელიც დაარსდა 1999 წელს. თუ სწორად მახსოვს, ამ პერიოდში დაახლოებით 20-25 არასამთავრობო ორგანიზაცია არსებობდა.
აკ: ერთ-ერთ ძველ ინტერვიუში თქვენ თქვით, რომ ხშირად ირღვეოდა ეროვნული უმცირესობების უფლებები, აღნიშნეთ ”შემთხვევები, როდესაც არაქართული წარმოშობის გამო, სტუდენტებს რიცხავდნენ სასწავლო დაწესებულებებიდან”. როგორ შეგიძლიათ შეაფასოთ მას შემდეგ მიღწეული პროგრესი?
ას: ეს იყო მრავალი წლის წინ, 1990-იანი წლების დასაწყისში, როდესაც საქართველო გახდა დამოუკიდებელი. საქართველოს პრეზიდენტი - ზვიად გამსახურდია, ნაციონალისტი იყო. თქვენ იცით სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტები, როდესაც ბევრ ეთნიკურ ოსს მოუწია სახლების დატოვება და ემიგრაცია - რუსეთსა ან ცხინვალში წასვლა. ჩვენ გვქონდა შემთხვევები, როდესაც 90-იანი წლების დასაწყისში სახელმწიფო უნივერსიტეტებში ამ ადამიანებს გამოცდებზე არ უშვებდნენ. რა თქმა უნდა, ახლა ყველაფერი შეიცვალა. ახლა, პირველ რიგში, ჩვენ გვაქვს კანონი; ჩვენ ვართ სახელმწიფო ყველა დემოკრატიული ინსტიტუტით. რა თქმა უნდა, ჯერ კიდევ არსებობს მრავალი პრობლემა ეთნიკური უმცირესობების სფეროში, მაგრამ, სიტუაცია აღარ არის ისეთი, როგორიც იყო ადრეული 90-იანი წლების დასაწყისში. ჩვენ ნორმალური ქვეყანა ვართ, ნორმალური პრობლემებით.
აკ: რომ გაიხსენოთ, რომელი პერიოდი იყო თქვენი NGO-სთვის ყველაზე სასურველი ან ყველაზე რთული?
ას: შევარდნაძის პერიოდში ჩვენ მოგვიწია ბრძოლა - არა მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციების, არამედ უმცირესობების თემების აღიარებისთვის. ეს იყო ბრძოლის პერიოდი საზოგადოების ნაციონალისტურ ნაწილთან, რომელიც საკმაოდ ძლიერი იყო. სააკაშვილის პერიოდში, ჩვენი არასამთავრობო ორგანიზაციისთვის ძალიან რთული იყო მუშაობა, რადგან ისინი იბრძოდნენ კრიტიკულად მოაზროვნე არასამთავრობო ორგანიზაციებთან - ფაქტობრივად, ყველა მათგანთან. მაგრამ, გადავრჩით. ახლა, სააკაშვილის პერიოდის შემდეგ, სიტუაცია ცოტა შეიცვალა.
აკ: თქვენ ასევე ხართ ქოლგა ორგანიზაცია...
ას: დიახ, ჩვენ ვაერთიანებთ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს საქართველოში.
აკ: რამდენია ასეთი?
ას: ახლა არის 56 - 19 ეთნიკური წარმოშობის საზოგადოებიდან.
აკ: ახლა ვისაუბროთ დღევანდელობაზე. რა ძირითადი პრობლემები აქვთ საქართველოსა და ესტონეთს ეთნიკურ თუ რელიგიურ უმცირესობებთან დაკავშირებით?
ას: ჩვენი ორგანიზაციის მუშაობის ერთ-ერთი ურთულესი მიმართულებაა უმცირესობების უფლებებისა და უსაფრთხოების პრიორიტეტიზირება. სამწუხაროა, რომ ჩვენი მეზობელი ქვეყნები იყენებენ უმცირესობებს თავიანთი ინტერესებისთვის, იყენებენ უმცირესობებს კონფლიქტის შესაქმნელად და ასეთ დროს ძალიან ძნელია ბალანსის შენარჩუნება. ესტონეთში რასაც ვუყურებ, მათ ეს ფორმულა ვერ იპოვეს. ვერც ჩვენ ვიპოვეთ.
აკ: დარწმუნებული ვარ კრისტინა ახლა ისაუბრებს ამ ყველაფერზე ესტონეთის პერსპექტივიდან, რაც ამ კონტექსტში, ძალიან მნიშვნელოვანია.
კრისტინა კალასი: მადლობა მოწვევისთვის. ძალიან ველოდები დებატებს. რომ შევხედოთ უმცირესობათა უფლებებისა და უსაფრთხოების სიტუაციას ცენტრალურ აღმოსავლეთ ევროპაში, დავინახავთ, რომ ეს პრობლემა მხოლოდ საქართველოსა და ესტონეთში არ არის. უმცირესობათა საკითხების დაცვა ძალზე გავრცელებულია ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის უმეტეს ნაწილში, განსაკუთრებით იმ ადგილებში, სადაც იმპერიები ძალიან დიდხანს არსებობდა, ხოლო ნაციონალური სახელმწიფო, დასავლეთ ევროპასთან შედარებით, ძალიან გვიან ჩამოყალიბდა. ამ ადგილებში ჩვენ გვაქვს სიტუაცია, რომელსაც როჯერს ბრუბაკერმა უწოდა "Triadic nexus", სადაც უმცირესობა მეზობელ ქვეყანას ეკუთვნის და ეს მეზობელი ქვეყანა ისტორიულად ამ ახალი ეროვნული სახელმწიფოს მჩაგვრელი იყო, სწორედ ამგვარი სამკუთხა კომბინაცია გაქვთ თქვენ, რაც პოტენციურად გეოპოლიტიკურად ფეთქებადი ხასიათისაა.
როგორ უნდა მოიძებნოს ეს ბალანსი ლიბერალური დემოკრატიის მშენებლობაში, უფლებების ჰორიზონტის გაფართოებაში, ისე, რომ, ერთი მხრივ, უმცირესობებმაც ისარგებლონ თავიანთი უფლებებით და, მეორე მხრივ, დავიცვათ სახელმწიფო უსაფრთხოება? პირდაპირ რომ ვთქვათ, თუკი სახელმწიფო ინგრევა, ან დასუსტებულია, გარე აგრესორის ან გარე ძალის მიერ, მაშინ არც უმცირესობების დაცვაა შესაძლებელი. ასე რომ, უმცირესობათა უფლებების თვალსაზრისით, თქვენ გჭირდებათ კარგად ფუნქციონირებადი სახელმწიფო, გარანტირებული უსაფრთხოებით. ასე რომ, ეს ორი რაღაც არ არის ურთიერთგამომრიცხავი, არამედ პირიქით, ისინი ერთმანეთის გარეშე ვერ ფუნქციონირებენ.
ესტონეთის შემთხვევაში, ჩვენ ძალიან დიდხანს ვეძებდით ამ ბალანსს უმცირესობათა უფლებებსა და სახელმწიფო უსაფრთხოების საკითხებს შორის. ბოლო 30 წლის განმავლობაში შეინიშნებოდა აღმასვლა და ვარდნა ამ ვითარებაში და ამიტომ ესტონეთის სახელმწიფოსა და რუსულენოვან უმცირესობას შორის ინტეგრაციის პროცესი მიდის ”ორი ნაბიჯით წინ და ერთი ნაბიჯით უკან”, შემდეგ ”ორი ნაბიჯით წინ და ერთი ნაბიჯით უკან ”, და ეს ერთი ნაბიჯი უკან როგორც წესი, განპირობებულია საგარეო გეოპოლიტიკური რეალობით - და არა იმით, რას აკეთებს და რას არა ესტონეთის მთავრობა. ჩვენ ვმუშაობთ ინტეგრაციის მიმართულებით, ვიღებთ გარკვეულ შიდა პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს და შემდეგ მოდის საგარეო ფაქტორი, რომელიც იწვევს შედარებით უკუსვლას.
აკ: ესტონეთი არის ევროკავშირის სრულუფლებიანი წევრი ქვეყანა, ხოლო საქართველომ ახლახანს გამოაცხადა გეგმა, 2023 წელს ევროკავშირში გაწევრიანებასთან დაკავშრებით. თქვენი აზრით, რეალისტურია თუ არა ეს გეგმა? არის თუ არა ეს კარგი შესაძლებლობა ადრე უყურადღებოდ დატოვებული პრობლემის გამოსასწორებლად? და ესტონეთის პრაქტიკიდან გამომდინარე, რა უპირატესობა აქვს ევროკავშირში გაწევრიანებას ეროვნული უმცირესობების პოლიტიკასთან მიმართებით?
ას: მე ვხედავ ჩვენს მომავალს ევროპაში. ჩვენ ვართ ევროპის ნაწილი, ჩვენ ვართ ამ ოჯახის ნაწილი და ვიწყებთ უფრო და უფრო მჭიდრო ურთიერთობას. არსებობს უმცირესობის ზოგიერთი ნაწილი - არა მხოლოდ უმცირესობა, არამედ უმრავლესობაც, რომლებიც ფიქრობენ, რომ მათი მომავალი რუსეთია და არა - ევროკავშირი. რა თქმა უნდა, შეიძლება გავიგოთ ხალხის, რომლებიც ცხოვრობენ სხვა ქვეყნების საინფორმაციო სივრცეებში, მაგალითად რუსეთში, სომხეთში, აზერბაიჯანსა ან თურქეთში. მაგრამ ძალიან მოხარული ვარ, რომ ეს ახალგაზრდების უმრავლესობის არჩევანია, რადგან ეს მათი მომავალია, მათ თავიანთი არჩევანი უნდა გააკეთონ და სწორედ ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი ახლა.
ერთი რამ, რაც მე ნამდვილად მაშფოთებს, არის ის, რომ ჩვენ ისე ვლაპარაკობთ, რომ ვართ ევროკავშირისა და ნატოს წევრი, რომ ვიქმნით არასწორ მოლოდინებს. ბევრი ფიქრობს, რომ ”კარგია, ხვალ ჩვენ უკვე ვიქნებით ევროკავშირისა ან ნატოს წევრი”, მაგრამ ეს ასე არ იქნება. მას შემდეგ, რაც ბევრმა ადამიანმა აიღო გეზი ევროკავშირისა და ნატოსკენ, ბევრი ფიქრობს, რომ ეს ტყუილია, მათ ჩვენ არ ვჭირდებით და ა.შ. ჩვენი მხრიდან ძალიან მნიშვნელოვანია უმცირესობის თემების ყველა წარმომადგენელთან საუბარი, რადიკალებთან საუბარიც კი, რადგან რაღაცის ასახსნელად საჭიროა საუბარი.
მე ძალიან მარტივ მაგალითს მოვიყვან ჩვენი თემების ზოგიერთ რადიკალურ წევრთან დისკუსიის შესახებ, რომლებიც ნატოს ან ევროკავშირის წინააღმდეგი იყვნენ. ერთი რამ არის ფასეულობებზე საუბარი - ჩვენ ხშირად მათგან ძალიან განსხვავებული ხედვა გვაქვს ღირებულებებთან დაკავშირებით - მაგრამ როდესაც ვსაუბრობთ უსაფრთხოებაზე, ჩვენ მათ ვუხსნით ამ დილემას: რომელი უფრო მნიშვნელოვანია - უსაფრთხოება თუ უმცირესობების უფლებები? ასეთ რთულ გეოპოლიტიკურ ვითარებაში, როგორიც ჩვენ სამხრეთ კავკასიაში გვაქვს, შეიმჩნევა უსაფრთხოების საკითხებისა და უმცირესობათა უფლებების გარკვეულწილად გავრცელება. ჩვენ ვამბობთ, რომ თუ ვიქნებოდით ნატოსა ან ევროკავშირის წევრები, უსაფრთხოების საკითხი ბევრად უკეთ იქნებოდა, ვიდრე ახლაა და უმცირესობების უფლებებიც საკმაოდ გავრცელებული იქნებოდა, რაც მოგვცემდა უმცირესობების უფლებებზე საუბრისა და ისეთი საკითხების გააზრების საშუალებას, რომლებიც ახლა ჩვენთვის წარმოუდგენელია.
ასე რომ, ეს ძალიან პრაგმატული მიდგომაა და ჩვენ პრაგმატულად ვსაუბრობთ ჩვენს კოლეგებთან. რაც შეეხება ესტონეთს? ისინი ნატოს და ევროკავშირის წევრები არიან და მათ უსაფრთხოების საკითხი ისე არ უდგათ, როგორც ჩვენ. ვფიქრობ, ეს ცოტა სხვა ამბავია - მათ არ აქვთ სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფების თანაცხოვრების გამოცდილება - ეს ახალი ამბავია ესტონეთისთვის. საქართველოში კი ეს ტრადიციად გვაქვს.
კკ: რაც შეეხება კითხვას ევროკავშირისა და ევროკავშირის როლის შესახებ, შემიძლია ვისაუბრო ესტონეთის გამოცდილებაზე. ევროკავშირის პირობითობის პოლიტიკა საკმაოდ მკაცრად დაწესდა და გამოიყენეს ახალ წევრ სახელმწიფოებზე 2000-იანი წლების დასაწყისში ასოცირების ხელშეკრულებებში, რაც ნიშნავს, რომ ამ პირობითობის პოლიტიკის ნაწილი იყო ინტეგრაციისა და უმცირესობათა უფლებების პაკეტი. ეს იყო სამუშაოდ ყველაზე რთული ნაწილი სწორედ სახელმწიფო უსაფრთხოების საკითხის გამო, მაგრამ არსებობდა იმედი, რომ ესტონეთის ან ბალტიის ქვეყნების ევროკავშირში შესვლის შემდეგ, ”ევროკავშირის ქოლგა” საბოლოოდ მოაგვარებდა სახელმწიფო უსაფრთხოების საკითხს.
ას: სამწუხაროა, მაგრამ ჩვენს ქვეყანაში გვაქვს სიტუაცია, როდესაც უმცირესობა ვერ იქნება ხელისუფლებაში. თეორიულად შემიძლია ვთქვა, რომ გავაგრძელებ დისკუსიას ინტეგრაციის საბოლოო პროდუქტზე - იმაზე, თუ როგორი საზოგადოების აშენება გვინდა.
ჩვენ ვხვდებით აფხაზებსა და სამხრეთ ოსებს და ისინი ყოველთვის მეკითხებიან: შეიცვალა თუ არა რამე საქართველოში? უმრავლესობას მაინც სძულს უმცირესობა, თუ არა? ვფიქრობ, რომ ისინი აღარ დაბრუნდებიან მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩვენ ეკონომიკურად ძლიერი ვართ. ჩვენ შორის ნდობა უნდა აღვადგინოთ. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია ჩვენი ქვეყნისთვის. ისინი იკვლევენ რა ხდება თბილისში, ისინი იკვლევენ რა ხდება უმცირესობათა რეგიონებში და ჩვენ უნდა აღვადგინოთ ეს ნდობა.
ამ კონფლიქტების მოგვარების ფორმულა მხოლოდ მოსკოვში, ვაშინგტონსა ან ბრიუსელში არ არის. აფხაზებისა და სამხრეთ ოსების გულების გასაღები ახლა ჯავახეთსა და ქვემო ქართლშია. ჩვენ უნდა გამოვავლინოთ ჩვენი დამოკიდებულება, ტოლერანტობა და კეთილი სურვილები უმცირესობების მიმართ და პარალელურად ვესაუბროთ აფხაზებსა და სამხრეთ ოსებს, რომ ჩვენ მზად ვართ ისინი ჩვენს სწორ - და-ძმად მივიღოთ.
აკ: რას ფიქრობთ, ხდება თუ არა ეს?
ას: არა, რადგან ამისათვის საჭიროა საზოგადოებას ინფორმაცია მივაწოდოთ ჩვენს შესახებ: ვინ ვართ ჩვენ? რა არის ამ ინტეგრაციის საბოლოო შედეგი? ჩვენ ჯერ კიდევ არ ვიცით, რა არის ამ ყველაფრის საბოლოო შედეგი, რა საზოგადოებას ვაშენებთ, რომელი მოდელია - არის ეს შვეიცარიული, ფრანგული, თურქული თუ ყაზახეთის მოდელი?
ინტეგრაცია, ძირითადად, სოციალურ-პოლიტიკური პროცესია, რომელიც მუდმივად მიმდინარეობს, ყოველგვარი საბოლოო შედეგისა და დასასრული თარიღის გარეშე. მე ძალიან სკეპტიკური ვარ, როდესაც საქმე ეხება დასავლეთ ევროპაში ინტეგრაციის პროცესების სრულ ფიქსირებულ მოდელებს, რომლებიც შეიძლება გამოვიყენოთ აღმოსავლეთ ევროპის გარემოებებზეც. მე ამის არ მჯერა. ვფიქრობ, შვეიცარია გახდა ერთობლივი დემოკრატიისა და კანტონიზებული ფედერაციის მაგალითი, იმ გეოპოლიტიკური რეალობისთვის, რომელიც ამ ქვეყანაში გაჩნდა, რომელიც არც საქართველოს და არც ესტონეთის შემთხვევაში არ არსებობს.
რასაც ვეთანხმები და ვფიქრობ, რომ შესაძლოა საქართველოში და, გარკვეულწილად, ესტონეთშიც დაკარგული იყოს, არის საჯარო დებატები ინტეგრაციის შესახებ. ვეთანხმები განცხადებას, რომ საქართველოში უმცირესობათა საკითხებიც კი საჯაროდ არის დაცული და ერთადერთი შემთხვევა, როდესაც უმცირესობებზე საუბრობენ, არის მაშინ, როდესაც სახელმწიფო უსაფრთხოების საკითხი იწევა წინა ფლანგზე. ან, თუ საუბარი იწყება უმცირესობებზე, ეს დებატები მთავრდება სახელმწიფო უსაფრთხოების დებატებით.
საქართველოში უმცირესობების საკითხებთან დაკავშირებული ყველა სხვა საკითხი, მათ შორის ძალიან პრაგმატული სოციალური საკითხები, როგორიცაა სიღარიბის ან განათლების საკითხები, ზოგადად ცხოვრების ხარისხი, გამორიცხულია უმცირესობათა დებატების საკითხებიდან. და მე ვფიქრობ, რომ საჭიროა მათი შემოტანა, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში უმცირესობები მხოლოდ უსაფრთხოების საკითხად რჩებიან.
ესტონეთისა და საქართველოს შემთხვევაში ძალიან მნიშვნელოვანია განიხილონ თანასწორი უფლებები არა მხოლოდ სამართლებრივი კუთხიდან - იმიტომ, რომ ვფიქრობ, ამ სფეროში ესტონეთში საკითხები მაინც სწორია - არამედ სტრუქტურული უთანასწორობის თვალსაზრისით, სადაც ინვესტიციები განათლებაში, ინვესტიციები იმ რეგიონებში, სადაც უმცირესობები ცხოვრობენ, არ არის საკმარისი უმრავლესობის სფეროებში ინვესტიციებთან შედარებით. შემდეგ გვაქვს სტრუქტურული უთანასწორობა, რომელიც უმცირესობის მხრიდან უზარმაზარ საჩივრებში გამოიხატება და რომლებიც რეალურად ეკონომიკური ხასიათისაა, მაგრამ მათმა პოლიტიკამ შეიძლება ხასიათი ძალიან სწრაფად იცვალოს.
ასე რომ, ჩემი აზრით არსებობს ესტონეთის ინტეგრაციის უნიკალური გზა. ეს არის არსებული გეოპოლიტიკური რეალობის გავლენის ქვეშ მუდმივი მოლაპარაკება ესტონეთის ერის სხვადასხვა ფენებს შორის.
აკ: ძვირფასო კრისტინა, შემიძლია მოვიყვანო თქვენი ცნობილი აბზაცი: ”აუცილებელია ეთნიკური ასპექტის ამოღება სახელმწიფო განვითარების პროგრამებიდან ან მისი ახლებურად ჩამოყალიბება. სახელმწიფო უნდა იყოს არა ეთნიკური, არამედ პოლიტიკური ფენომენი”. გამიკვირდა, რომ ამ პუნქტმა აღშფოთება გამოიწვია ესტონეთის მთავრობის ზოგიერთ მაღალჩინოსანში, მაგრამ ეს მოხდა სამი წლის წინ. შეიცვალა თუ არა მას შემდეგ სიტუაცია?
კკ: მართლაც, ეს მნიშვნელოვანი პრობლემაა ცენტრალური ევროპის ქვეყნების უმეტესობის - ახალი ქვეყნებისათვის. ეს გასაგები პრობლემაა, რადგან დემოკრატიის მშენებლობა ასევე მოითხოვს ნაციონალური სახელმწიფოს მშენებლობას. ეს ორი რამ ერთად იგულისხმება და კითხვა ის იყო, თუ რომლიდან განსაზღვრავთ ერს, რა არის საერთო დასახელების ძირითადი სახეობა, რომელსაც იყენებთ - ”ჩვენ, ხალხის” განსასაზღვრად.
ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპის უმეტეს ქვეყნებში ერი განისაზღვრა ეთნიკურობისა ან ენის ცნებების საფუძველზე. იგივე იყო საქართველოში, იგივე იყო ესტონეთშიც. ამან ხელი შეუწყო დემოკრატიული პროცესების გამყარებას და დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლობას. ამასთან, ახლა საქმე ეხება შემდეგ ნაბიჯს, ერის გაფართოებასა და მოსახლეობის იმ ნაწილების მოცვას, რომლებიც არ ლაპარაკობენ იმავე ენაზე, ან არ აქვთ იგივე რელიგიური მრწამსი ან იგივე კულტურული ფონი.
ჩემი არგუმენტი ამასთან დაკავშირებით არის ის, რომ შეიძლება ნაკლებად უნდა ვორიენტირდეთ ისეთ საკითხებზე, რომლებიც არ გვაერთიანებს, მაგალითად, ეთნიკურობაზე - რუსები დარჩებიან რუსებად და ესტონელები დარჩებიან ესტონელებად და ეს არ არის ის, რაც სინამდვილეში გვაერთიანებს - მაგრამ ის, რაც გვაკავშირებს, არის ესტონეთის სახელმწიფო, ესტონეთი, როგორც ქვეყანა. ეს გვაკავშირებს და ამაზე მეტი აქცენტი უნდა გავაკეთოთ.
ეს მე განვმარტე, როგორც ჩვენი ერის პოლიტიკური ნაწილი. ეს ჯერ კიდევ შეიძლება ნაადრევია და, შესაძლოა, ჩვენ სრულად არ ვართ მზად ამ მიმართულებით სამუშაოდ, უმცირესობის საკითხის დაცულობისა და მთელი სახელმწიფოს უსაფრთხოების საკითხის გამო. პოლიტიკისა და ნაციონალიზმის დე-ეთნიციზაცია გაცილებით რთულია ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში, ვიდრე დასავლეთ ევროპაში, მაგრამ მე მწამს, რომ დემოკრატიული სისტემების კონსოლიდაციისა და შენარჩუნების მიზნით, ჩვენ უნდა წავიდეთ უფრო ინტეგრირებული ნაციონალიზმისა და უფრო მეტად პოლიტიკურად განსაზღვრული ერისკენ, ვიდრე ეთნიკურად შეზღუდული ერისკენ.
ამის გასაკეთებლად ჭკვიანური გზა - ინტეგრაციისკენ და უფრო პოლიტიკურად განსაზღვრული ერისკენ სვლაა, ასე რომ თქვენ შეგიძლიათ პროცესში ჩართოთ ისინი, ვინც შეიძლება დღეს ეთნიკურად მარგინალიზირებულია.
აკ: შეგიძლიათ გვითხრათ თქვენი პროფესიული გამოცდილების შესახებ? პირადად თქვენ თუ განგიცდიათ რაიმე ტიპის დისკრიმინაცია, გიგრძვნიათ განსხვავებული დამოკიდებულება ან გქონიათ რაიმე სხვა სახის პრობლემები?
ას: დიახ, ორი უნივერსიტეტი მაქვს დამთავრებული, ერთი ერევანში, მეორე თბილისში, ასე რომ, ეკონომისტი და იურისტი ვარ. ვმუშაობდი პარლამენტის აპარატის საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტში, ვიყავი ორ პოლიტიკურ პარტიაში. მე მაქვს პირადი დისკრიმინაციის შემთხვევები 1990-იანი წლების დასაწყისში, როდესაც ერევანში სასწავლებლად წავედი. უნივერსიტეტში პრობლემა მქონდა, როდესაც მითხრეს, გვარი უნდა შემეცვალა, თუ სტუდენტობა მინდოდა. რა თქმა უნდა, ასე არ მოვიქეცი, მაგრამ ერევანში წავედი და იქ ხუთი წელი ვიცხოვრე.
აკ: ჩვენი მშობლებისა და ბაბუების ცხოვრებიდან კარგად ვიცით ეროვნული და რელიგიური ტოლერანტობის უძველესი და ღრმად ფესვებგადგმული ტრადიციის შესახებ, რომელიც საქართველოს აქვს. სინამდვილეში, საქართველო მულტიკულტურალიზმით სარგებლობდა დიდი ხნით ადრე, სანამ ის გახდებოდა ჩვეულებრივი მოვლენა დასავლეთ ევროპაში. რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ საქართველო მომავალში გახდეს უმცირესობათა ”ტენდენციის შემქმნელი” საერთაშორისო ასპარეზზე?
ას: პირველ რიგში, ვფიქრობ, ჩვენ უნდა დავიწყოთ საგანმანათლებლო სისტემიდან. ამ საკითხის მოგვარების ფორმულაა ერთმანეთთან საუბარი, ერთმანეთის გაგება. მე ვფიქრობ, რომ ამ პროცესს ძალიან აქტიურად უნდა მივყვეთ, რადგან სამწუხაროდ, როგორც გითხარით, ჩვენი პოლიტიკური ვითარება და ჩვენი მეზობლები დიდ დროს არ გვაძლევენ ამ პრობლემების გადასაჭრელად, ამიტომ, უნდა ვიჩქაროთ.
აკ: ძალიან დიდი მადლობა.
ას: დიდი მადლობა, ვფიქრობ, ძალიან საინტერესო დისკუსია გამოგვივიდა და მადლობას გიხდით ამ შესაძლებლობისთვის.
კკ: კიდევ ერთხელ დიდი მადლობა მოწვევისთვის და მივესალმები საქართველოს!
