თუ გსურთ პირველმა იხილოთ ჩვენი ექსკლუზიური ვიდეოები, გთხოვთ გამოიწერეთ ჩვენი YouTube არხი
იხილეთ ვიდეო ინტერვიუ ან წაიკითხეთ სტატია.
ვაცლავ შტეტკა: „არალიბერალური აქტორები აკოპირებენ ერთმანეთის პრაქტიკას“
ალექსანდერ კაფკა, კავკასიური ჟურნალის მთავარი რედაქტორი: მოგესალმებით და კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება კავკასიური ჟურნალის ვიდეო ინტერვიუებში! დღეს ჩვენი სტუმარია დოქტორი ვაცლავ შტეტკა ჩეხეთიდან, შედარებითი პოლიტიკური კომუნიკაციის ასოცირებული პროფესორი ლაფბოროს უნივერსიტეტში, გაერთიანებულ სამეფოში. მისი ახალი წიგნი, რომელიც წელს გამოქვეყნდა, მიმოიხილავს არალიბერალიზმის, პოლარიზაციის ზრდას და ნდობის შემცირებას პოლიტიკური ელიტებისა და ძირითადი მედიის მიმართ და ფოკუსირებულია ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაზე. ეს ძალიან აქტუალურად ჟღერს ჩვენს სიტუაციაში, მაგრამ ვნახოთ… მოგესალმებით ვაცლავ, ჩვენ მოუთმენლად ველით ამ დისკუსიას!
ვაცლავ შტეტკა: გამარჯობა! დიდი მადლობა მოწვევისთვის. ჩემთვის დიდი პატივია ვიყო თქვენი სტუმარი.
აკ: თქვენი წიგნის ერთ-ერთი მთავარი დასკვნა არის ის, რომ „არალიბერალურ საჯარო სფეროს, გლობალური მასშტაბით, შემცირების არავითარი ნიშანი არ ემჩნევა“. ამის უკეთ გასაგებად, უნდა გთხოვოთ, გააცნოთ ჩვენს აუდიტორიას, რა არის არალიბერალური საჯარო სფერო და როგორ უკავშირდება ის მედიასა და პოლარიზაციას?
.jpg "The Illiberal Public Sphere")
ჩვენ განვსაზღვრავთ არალიბერალურ საჯარო სფეროს, როგორც კომუნიკაციურ სივრცეს, რომელიც მოიცავს მედიასა და საკომუნიკაციო არხებს, როგორც ახალს, ისე ძველს, რომლებიც არსებითად ხელს უწყობს და აძლიერებს არალიბერალურ აქტორებს, პერსპექტივებსა და დამოკიდებულებებს.
ჩვენს წიგნში აღვწერთ პროცესს, რომლითაც არალიბერალური საჯარო სფერო თანდათან კოლონიზირებს ინსტიტუტებსა და სისტემებს, რომლებიც ადრე ლიბერალური საჯარო სფეროს ქვაკუთხედს წარმოადგენდნენ. ჩვენ, ძირითადად, დავადგინეთ ამ არალიბერალური საჯარო სფეროს სამი იდეალურ-ტიპიური ეტაპი: პროცესის მოდელი, რომელიც შედგება არალიბერალური საჯარო სფეროს აღმავალი და ჰეგემონური ეტაპებისაგან.
პირველ ეტაპზე - ყველაზე ელემენტარული - არალიბერალური საჯარო სფერო საკმაოდ ფრაგმენტულია და მას ძირითადად პოლიტიკური და საინფორმაციო სისტემის პერიფერიაზე ვხვდებით. ყველა დემოკრატიულ ქვეყანაში, ალბათ, არსებობს ამ არალიბერალური საჯარო სფეროს ელემენტი, მაგრამ მთავარი მახასიათებელი აქ არის ის, რომ ეს ინსტიტუტები არ ხდება მეინსტრიმი.
ჩვენი კვლევის მიხედვით, ჩეხეთის რესპუბლიკა არსებითად სადღაც შუაშია განვითარებად და მზარდ არალიბერალურ საჯარო სფეროს შორის. მზარდი არალიბერალური საჯარო სფეროს მაგალითია პოლონეთი. ეს არის ქვეყანა, სადაც - წინა მემარჯვენე ხელისუფლების პირობებში - არალიბერალურმა საჯარო სფერომ მოახდინა ზოგიერთი ძირითადი მედიის არხის კოლონიზაცია, განსაკუთრებით საზოგადოებრივი მედიის, და არალიბერალური აქტორები მოვიდნენ ხელისუფლებაში, რომლებსაც შეუძლიათ შეცვალონ ნორმატიული გარემო; გარდა ამისა, მიმდინარეობს არალიბერალური იდეების დანერგვის მნიშვნელოვანი პროცესი.
დაბოლოს, არის არალიბერალური საჯარო სფეროს ჰეგემონიის ეტაპი, რომელიც შეიმჩნევა უნგრეთში ან სერბეთში, სადაც ის არსებითად დომინირებს და ლიბერალური საჯარო სფერო და მისი ინსტიტუტები უკან იხევს - ისინი ძირითადად ინტერნეტშია გადატანილი. არალიბერალური ნარატივები ფართოდ არის გავრცელებული საზოგადოებრივ დომენში და დიდწილად დაუპირისპირებელია; ისინი აღიქმებიან როგორც მეინსტრიმი.
ასე რომ, ეს არის იდეალური ტიპიური ეტაპები. ქვეყნების უმეტესობა არცერთ ეტაპს არ ესადაგება იდეალურად. ის საუკეთესოდ არის გაგებული, როგორც კონტინიუმი, და არის ინსტრუმენტი, რომელსაც ვიყენებთ იმის აღსაწერად, თუ როგორ ხდება ლიბერალური საჯარო სფეროს თანდათანობით გარდაქმნა არალიბერალურ სფეროდ, და შესაძლოა უფრო მეტიც, რადგან არალიბერალიზმი სულაც არ არის საბოლოო წერტილი. საბოლოო ეტაპი შეიძლება იყოს ავტორიტარიზმი. მისკენ სვლის კვალს აღმოსავლეთ ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში ვხედავთ.
აკ: რამდენად იცნობთ საქართველოში არსებულ ვითარებას და როგორ ვრცელდება თქვენ მიერ აღწერილი ტენდენციები თქვენი ფოკუსის მიღმა ქვეყნებზე? მიგაჩნიათ თუ არა საქართველო გლობალური არალიბერალური ტენდენციის ნაწილად?
ვშ: ვშიშობ, რომ ქართული პოლიტიკის ცოდნას ვერ დავიჩემებ, მაგრამ ვაკვირდები გაზაფხულის დრამატულ მოვლენებს, განსაკუთრებით სამოქალაქო საზოგადოების თამამ პროტესტს უცხოელი აგენტების შესახებ შემოთავაზებული კანონპროექტის წინააღმდეგ. მე ნამდვილად გამაოცა იმ სულისკვეთებამ, რომლითაც ქართველი ხალხი ცდილობდა დემოკრატიის დაცვას. ისინი აჩვენებენ თავიანთ გადაწყვეტილებას მიაღწიონ ევროკავშირში გაწევრიანებას და შეაჩერონ ამ კანონის მიღება, რომელიც, რამდენადაც მე მესმის, რეალურად რუსული სახელმძღვანელოს მსგავსია, ძირს უთხრის იმ ინსტიტუტებს, რომლებიც ლიბერალური დემოკრატიული საზოგადოების საყრდენებია, განსაკუთრებით კი მედიის, და რაც საფრთხეს უქმნის ქვეყნის კანდიდატის სტატუსს.
არალიბერალური აქტორები მიდრეკილნი არიან არაფორმალური საერთაშორისო ქსელების და ალიანსების შექმნისაკენ ერთმანეთის პრაქტიკის შესწავლით და კოპირებით, მათ შორის ოპოზიციური პოლიტიკისა და მედიის მართვასთან დაკავშირებით.
ეს ძალიან შემაშფოთებელია და ინტერესით ვუყურებ ოქტომბრის მოახლოებულ არჩევნებს, რადგან ეს შეიძლება იყოს გარდამტეხი მომენტი საქართველოსთვის - იმედია დემოკრატიისა და პროდასავლური ორიენტაციისკენ.
ზოგიერთი პოლიტიკური წარმომადგენლის საზღვარგარეთ კონსერვატიულ და არალიბერალურ აქტორებთან დაახლოება არის ის, რასაც ჩვენ ვხედავთ ბევრ სხვა ქვეყანაში. არალიბერალური აქტორები მიდრეკილნი არიან არაფორმალური საერთაშორისო ქსელების და ალიანსების შექმნისაკენ ერთმანეთის პრაქტიკის შესწავლით და კოპირებით, მათ შორის ოპოზიციური პოლიტიკისა და მედიის მართვასთან დაკავშირებით.
მიმაჩნია, რომ უცხოური აგენტების შესახებ კანონპროექტის მიღება ამ მხრივ უკიდურესად შემაშფოთებელია. კანონპროექტის ყველა ასპექტზე კომენტარს ვერ გავაკეთებ, მაგრამ მისი გავლენა მედიაზე აშკარაა: კანონი ძირს უთხრის დამოუკიდებელ ჟურნალისტიკას და ცდილობს ოპოზიციის ხმების ჩაჩუმებას.
ეს არის ის, რაც უკვე ვიხილეთ სხვა ქვეყნებში და არა მხოლოდ რუსეთში. ევროპის რამდენიმე ქვეყანაში, მათ შორის უნგრეთში, დაფიქსირდა მცდელობა დაწესდეს შეზღუდვები მედიის მფლობელობაზე ან დამოუკიდებელ მედიაში უცხოური ფინანსური მონაწილეობაზე. ამ მიმართულებით სვლის შესაძლებლობას სლოვაკეთიც განიხილავს. პოლონეთი, კანონისა და სამართლიანობის არალიბერალური მემარჯვენე პარტიის მთავრობის პირობებში, ცდილობდა მსგავსი შეზღუდვები დაეწესებინა პოლონური მედიის უცხო მფლობელობაზე. ეს ალბათ განპირობებული იყო ზოგიერთი ძირითადი პოლონური მედიის ძლიერი ლიბერალური და პროდემოკრატიული ორიენტირებით, რომლებიც თანადაფინანსეული ან თანამფლობელობაში იყო უცხოეთიდან.
ასე რომ, ეს იმ სახელმძღვანელოდანაა, რომელსაც შეიძლება ვუწოდოთ რუსული, მაგრამ ჩვენ ვნახეთ ეს სხვა ქვეყნებშიც. სწორედ ამიტომ მნიშვნელოვანია იმის გაანალიზება, თუ რა ხდება საქართველოში მზარდი არლიბერალიზმის უფრო ფართო გლობალურ კონტექსტში.
ევროპის რამდენიმე ქვეყანაში დაფიქსირდა მცდელობა დაწესდეს შეზღუდვები მედიის მფლობელობაზე ან დამოუკიდებელ მედიაში უცხოური ფინანსური მონაწილეობაზე.
აკ: გადავიდეთ მედიის თავისუფლებაზე და საზოგადოების ნდობაზე. ჩეხეთისა და ცენტრალური ევროპის სხვა ქვეყნების გამოცდილებიდან გამომდინარე, თუ საქართველოს ევროკავშირის ორიენტაცია უცვლელი დარჩება, როგორია საქართველოში მედიის თავისუფლებისა და საზოგადოების ნდობის სავარაუდო პერსპექტივები? სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შეგვიძლია წავახალისოთ საზოგადოება უფრო თავისუფალი და სანდო მედია ლანდშაფტის დაპირებით? თუ არა, ევროკავშირის წევრობის რა სხვა სარგებელი შეგიძლიათ ხაზგასმით აღნიშნოთ, რამაც შეიძლება გავლენა მოახდინოს არჩევნებზე გადაწყვეტილების მიღებაზე?
ვშ: თუ ვიმსჯელებთ უცხოური აგენტების კანონპროექტის წინააღმდეგ პროტესტის სიდიდისა და ინტენსივობის მიხედვით, ცხადია, რომ საქართველოში ხალხს ესმის მედიის თავისუფლების დაცვის მნიშვნელობა. მათ იციან, რომ ეს არის სფერო, რომელსაც ევროკავშირი ძალიან ახლოს აკვირდება, ასევე ახლახან მიღებული ევროპული მედიის თავისუფლების აქტის გათვალისწინებით. ახლა ის არის acquis communautaire-ის ნაწილი და, შესაბამისად, კანდიდატ ქვეყნებს მოეთხოვებათ დაიცვან მისი ძირითადი პრინციპები. მათ მოეთხოვებათ აჩვენონ, რომ იცავენ მედიის თავისუფლებას.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანების მომავალი დიდწილად დამოკიდებულია მედია სექტორში განვითარებულ მოვლენებზე. ეს, რა თქმა უნდა, ერთადერთი პირობა არ არის, მაგრამ ის სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება ევროკავშირის თვალში. მედიაში გაუმჯობესებები, სავარაუდოდ, გააადვილებს გაწევრიანებას. კერძოდ, ევროპული მედიის თავისუფლების აქტი უზრუნველყოფს უფრო ძლიერ ინსტრუმენტებს მედიის თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის შესანარჩუნებლად კანდიდატი ქვეყნებისთვისაც.
აკ: იქნებ ცალკე ინტერვიუ მივუძღვნათ ამ კანონის ამოქმედების პირველ შედეგებს?
ვშ: ეს არის მნიშვნელოვანი ეტაპი ევროკავშირში მედიის რეგულირების ისტორიაში, რადგან აქამდე არ არსებობდა კანონი, რომელიც კონკრეტულად არეგულირებდა მედიის თავისუფლებას და პლურალიზმს. ჩვენ ყველას დიდი სურვილი გვაქვს, ვნახოთ, რა იქნება, როგორ განხორციელდება ეს აქტი და იქნება თუ არა ის წარმატებული.
აკ: მომეწონა თქვენი წიგნი, რადგან ის არის აკადემიური და ამავდროულად პრაქტიკული, რადგან შეიცავს რეკომენდაციებს, მაგალითად, მედია პროფესიონალებისთვის. შეგიძლიათ გაგვიზიაროთ რაიმე რეკომენდაცია, რომელიც შეიძლება დაეხმაროს ჩვენს ამჟამინდელ მდგომარეობას?
ვშ: თქვენი კითხვის პასუხად, მე დავბრუნდები ცოტა უკან, რათა გამოვყო რამდენიმე ძირითადი პრობლემა, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში, ან ფაქტორები, რომლებიც ხელს უწყობენ არალიბერალიზმის ზრდას.
ერთ-ერთი ასეთი ფაქტორია მზარდი პოლარიზაცია. როგორც პოლიტიკა, ასევე მედია სისტემები სულ უფრო პოლარიზებულია, რაც ნაწილობრივ გამოწვეულია ბიზნეს ინტერესებითა თუ სტრატეგიებით, განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, რომლებსაც აქვთ მნიშვნელოვანი დამოუკიდებელი და კომერციული მედია სექტორი. როგორც ვიცით, პოლარიზაცია ან პარტიულობა ხშირად „იყიდება“, ამიტომ ჩვენ მოვუწოდებთ ჟურნალისტებს და მედიასაშუალებებს, შეარბილონ თავიანთი პარტიული მიკერძოება და დაიცვან ტრადიციული ჟურნალისტური ღირებულებები, როგორიცაა პროფესიონალიზმი, მიუკერძოებლობა და ფაქტობრივი სისწორე, სამართლიანობა და სიზუსტე.
ჩვენს ინტერვიუებში ასევე დავინახეთ, რომ ადამიანები ხშირად უარყოფენ ან აკრიტიკებენ მედიის ტენდენციას, ზედმეტი პარტიზანობის ან აქტივიზმის გამო. ეს ამცირებს ნდობას მათდამი, ყოფს საჯარო სფეროს და ქმნის ეგრეთ წოდებულ „ექო პალატას“, სადაც ადამიანები სჯერათ მხოლოდ მათი წყაროების, მეორე მხარესთან საკმარისი დაპირისპირების და იდეოლოგიურად ნეიტრალური ინფორმაციის მიწოდების გარეშე.
ჩვენ ასევე მიგვაჩნია, რომ აბსოლუტურად აუცილებელია საზოგადოებრივი მედია ინსტიტუტის დაცვა და შენარჩუნება, ტრადიცია, რომელიც ბევრ ქვეყანაში მედია სპექტრის ერთგვარ პოლიტიკურ ცენტრს წარმოადგენდა. დღეს ჩვენ ვხედავთ, რომ ეს მოდელი თანდათან ქრება და საზოგადოებრივი მედია ზეწოლის ქვეშ იმყოფება ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის იმ ქვეყანაში, სადაც მათ უკვე შეწყვიტეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის ფუნქცია და სხვადასხვა ხარისხით იქცნენ სამთავრობო პროპაგანდის მაუწყებლებად, განსაკუთრებით უნგრეთში.
პოლარიზაციის შესარბილებლად და ამ სპირალის შესაჩერებლად, დაცული უნდა იყოს საზოგადოებრივი მედიის დამოუკიდებლობა. ვიცი, რომ ეს ძალიან აქტუალურია საქართველოსთვის, რადგან მიმაჩნია, რომ გასული წლის ბოლოს მთავრობამ შემოგვთავაზა გარკვეული ცვლილებები საჯარო მედიის დაფინანსების სისტემაში. ამ წინადადებას მწვავე კრიტიკა მოჰყვა. იმის ნაცვლად, რომ დაფინანსებულიყო მთლიანი შიდა პროდუქტის შეთანხმებული პროცენტით, შეთავაზება ცდილობდა მაუწყებლის დაფინანსებას პარლამენტის მიერ გადაწყვეტილი წლიური შენატანებით. ეს არის ძალიან სარისკო და უხსნის კარს მაუწყებელზე არასათანადო პოლიტიკურ გავლენას. ჩვენ ვნახეთ ეს ევროპის ზოგიერთ სხვა ქვეყანაში და მის ფარგლებს გარეთ და ნამდვილად არ არის რეკომენდებული.
ასე რომ, ჩვენი რეკომენდაციების ბოლო პუნქტი არის ის, რომ სახელმწიფომ ან საერთაშორისო ორგანიზაციებმა ხელი შეუწყონ დამოუკიდებელი ჟურნალისტური მედიისთვის ეკონომიკურად ხელსაყრელი გარემოს შექმნას, რითაც ხელი შეეწყობა მედიის პლურალიზმის ზრდას. ჩვენ ასევე გვჯერა, რომ ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ადგილობრივი და რეგიონული საკითხებისათვის, რომელსაც ხშირად არ აშუქებს ძირითადი მედია. სოფლის მცხოვრებლები ხშირად ხმას აძლევენ პოპულისტ ან არალიბერალ კანდიდატებს, რადგან მათ არ მიეწოდებათ ინფორმაცია სხვა ხარისხიანი წყაროებიდან, რაც მათ სხვა ალტერნატივების არჩევაში დაეხმარება.
არსებობს საშიშროება, რომ ასეთი თავდასხმები, მათ შორის, უცხოური აგენტების კანონპროექტის მიღებაც, რეალურად დააზარალებს ჟურნალისტიკის ინსტიტუტსაც როგორც ასეთს, და არა მხოლოდ მოწინააღმდეგე მხარეს.
აკ: რა მოლოდინი გაქვთ მედიის უცხოურ აგენტად გამოცხადების შემდეგ?
ვშ: ჩვენ ვნახეთ ეს სხვა ქვეყნებში, მათ შორის უნგრეთში და სლოვაკეთის მთავრობა ამჟამადაც ცდილობს ამავე მიმართულებით სვლას. ჩვენ ვიცით, რომ ვიქტორ ორბანი, უნგრეთის პრემიერ-მინისტრი, ძალიან ხმამაღლა საუბრობდა ისეთი აქტორების სავარაუდო გავლენის შესახებ, როგორიცაა ჯორჯ სოროსი. ასე რომ, აქ ახალი არაფერია. საკითხავია, იმუშავებს თუ არა ასე საქართველოში.
ვფიქრობ, ღრმად პოლარიზებულ იმ ქვეყნებში დამე ვფიქრობ, რომ საქართველო ასეთია, გზავნილს ძალიან განსხვავებულად მიიღებენ ხელისუფლებისა და ოპოზიციის მხარდამჭერები. საკითხავია ის გადაუწყვეტელი ხალხი, რომელიც სადღაც შუაშია. არსებობს საშიშროება, რომ მხოლოდ სამთავრობო პროპაგანდისტული მანქანის სრული ძალაუფლების გამო, ის ადამიანები, რომლებსაც ადრე არ ჰქონდათ აზრი ამ საკითხებზე, პოტენციურად დაექვემდებარონ ამ ნარატივის გავლენას და არ ენდონ ამ მედიასაშუალებებს. ისინი შეიძლება დარწმუნდნენ, რომ ეს ალბათ ასეა, თუ ამას მთავრობა ამბობს.
დიახ, ეს არის დამოუკიდებელი ჟურნალისტიკის და ზოგადად ოპოზიციური ხმების დელეგიტიმაციის აშკარა მცდელობა. ეს არის მცდელობა კიდევ უფრო შემცირდეს ნდობა დამოუკიდებელი საინფორმაციო წყაროების მიმართ. სამწუხაროდ, ამ პროცესში მედიის მიმართ საერთო ნდობა მცირდება. ამდენად, არსებობს საშიშროება, რომ ასეთი თავდასხმები, მათ შორის, უცხოური აგენტების კანონპროექტის მიღებაც, რეალურად დააზარალებს ჟურნალისტიკის ინსტიტუტსაც როგორც ასეთს, და არა მხოლოდ მოწინააღმდეგე მხარეს.
აკ: დიდი მადლობა მინდა გადაგიხადოთ ჩვენთან შეხვედრისთვის. ჩვენ ნამდვილად ვაფასებთ ამ შესაძლებლობას და ვიმედოვნებთ, რომ კვლავ შევხვდებით.
ვშ: არაფერს და აუცილებლად მინდა გავაგრძელო ეს საუბარი რაღაც ეტაპზე, განსაკუთრებით საქართველოში ოქტომბრის არჩევნების შედეგების შემდეგ, რომელიც, როგორც აღვნიშნე, კრიტიკული იქნება არა მხოლოდ საქართველოსთვის, არამედ მთელი რეგიონისთვის და თავად ევროკავშირისთვის.
აკ: ვფიქრობ, ეს იყო მშვენიერი დისკუსია. თქვენ ყოველთვის სიამოვნებით მიგიღებთ კავკასიურ ჟურნალში.
ვშ: გმადლობთ მოწვევისთვის.
Read or watch the English language version here.
კავკასიური ჟურნალი მადლობას უხდის ჩეხეთის რესპუბლიკის გარდამავალი ხელშეწყობის პროგრამასა და თბილისში ჩეხეთის რესპუბლიკის საელჩოს ინტერვიუს მომზადების პროცესში გაწეული მხარდაჭერისათვის.
შეგიძლიათ, მიჰყვეთ, კავკასიურ ჟურნალს შემდეგ ბმულებზე:
